प्रामाणिकपणा – २१

व्यक्ती जेव्हा प्रामाणिक असते तेव्हा तिला स्वत:च्या चुका कळतात. स्वतःच्या दोषांची जाणीव नसणे, हे कोठेतरी अप्रामाणिकपणा असल्याची खूण आहे. आणि सामान्यतः तो अप्रामाणिकपणा हा प्राणात (vital) लपून राहिलेला असतो. जेव्हा प्राण सहकार्य करण्यास संमती देतो – जी मुळातच खूप मोठी पायरी आहे – जेव्हा तो ठरवितो की तो सुद्धा काम करणार आहे, त्याचे सारे प्रयत्न आणि ऊर्जा, तो काम पूर्ण करण्यासाठी खर्च करणार आहे, तेव्हादेखील कोठेतरी काहीतरी दडून राहिलेले असते – आपण त्याला काय म्हणू या? अशी एक अपेक्षा असते की, सर्व गोष्टी चांगल्या होतील आणि त्याचे परिणाम अनुकूल असतील. आणि ही अपेक्षाच प्रामाणिकपणाला पूर्णपणे झाकून टाकते. कारण ही अपेक्षा अहंजन्य, वैयक्तिक बाब असते आणि ती प्रामाणिकपणाला संपूर्णपणे झाकून टाकते. त्यावेळी तुम्हाला स्वत:चे दोष दिसत नाहीत.

परंतु, एखादी व्यक्ती पूर्णपणे प्रामाणिक असेल तर, ती जेव्हा एखादे अयोग्य काम करू लागते त्याच क्षणी, अगदी त्याच क्षणी, अगदी स्पष्टपणे – आक्रमकपणे नव्हे तर, अगदी स्पष्टपणे, अगदी नेमकेपणाने तिला जाणवते की, “नाही, हे काम करता कामा नये.” आणि व्यक्तीमध्ये अजिबात आसक्ती नसेल तर व्यक्ती ती गोष्ट करणे लगेचच थांबविते, अगदी त्वरित ती ते काम थांबविते.

पण व्यक्तीला आसक्ती असते, अगदी निरपेक्ष कामाच्या बाबतीतसुद्धा आसक्ती असते, हे तुम्ही जाणून घेतले पाहिजे. तुम्ही तुमचे जीवन अहंभावात्मक नसलेल्या अशा एका कार्यासाठी वाहून घेतलेले असते, परंतु तेथेही अहंकार असतोच असतो. आणि ते कार्य करण्याची तुमची स्वतःची एक खास, वैयक्तिक अशी पद्धत असते; आणि तुमच्या मनात एक आशा असते की, याचा परिणाम अमुक असा असा होईल, तुम्हाला त्यातून अमुक अमुक मिळेल, आणि मग ती गोष्ट अमुक प्रकारे पार पडेल. (मी इच्छा आकांक्षाबद्दल येथे बोलत नाहीये.) अमुक एखादे कार्य तुम्ही तुमच्या स्वतःसाठी करत नसता, पण जे कार्य तुम्ही हाती घेतलेले असते, तेव्हा तुम्ही अशी अपेक्षा बाळगत असता की, ते कार्य यशस्वी होईल, त्यामध्ये तुम्हाला यश मिळेल, तुम्हाला व्यक्तिगत स्वतःला नव्हे, तर तुम्ही जे कार्य हाती घेतले आहे, तुम्ही जे कार्य करत आहात त्या कार्यामध्ये तुम्हाला यश लाभेल, अशी अपेक्षा तुम्ही बाळगत असता. त्यामुळे एखादी अगदी छोटीशी गोष्ट, खोलवर, तळाशी दडून बसते… परंतु तशी अपेक्षाच तुम्ही बाळगली नसती तर, जे करणे आवश्यक होते ते करण्यात कुचराई करताक्षणीच, आपण चूक करत आहोत हे तुमच्या लक्षात आले असते. तुम्हाला अगदी नेमकेपणाने त्याची जाणीव झाली असती. एका मिलिमिटरचा एक हजारांश भाग असावा इतके ते स्पंदन सूक्ष्म असते. हो, ते तिथे असते, आणि तेवढे पुरेसे असते, तुम्हाला जाणवते की, “माझी चूक झाली आहे.” आपल्याकडून कोणताही प्रमाद घडता कामा नये असे वाटण्यासाठी, तुमच्याकडे परिपूर्ण प्रामाणिकपणा असावा लागतो. कोणत्याही प्रकारच्या भ्रमात जीवन जगण्यापेक्षा, असा प्रामाणिकपणा काहीही करू शकतो, अगदी काहीही सोडून देण्यास तयार असतो. परंतु हे अतिशय अवघड असते; त्यासाठी वेळ लागतो, पुष्कळ परिश्रम करावे लागतात.

तुम्ही जेव्हा एखादी गोष्ट करत असता, तेव्हा नेहमीच तेथे मन आणि प्राण या दोन गोष्टी असतात, आणि त्या गोष्टी, तुम्ही जे जे काही करत असता त्यापासून काही ना काहीतरी लाभ मिळविण्याचा प्रयत्न करत असतात : वैयक्तिक समाधानाचा लाभ, आनंदीपणाचा लाभ, स्वतःबद्दलची जी चांगली प्रतिमा तुमच्या मनात असते तिच्या लाभासाठी, मन किंवा प्राण प्रयत्न करत असतात. स्वतःला न फसविणे हे खूप अवघड असते.

– श्रीमाताजी [CWM 05 : 54-55]

प्रामाणिकपणा – १९

(श्रीमाताजी येथे प्राणशक्तीच्या दुर्बलतेविषयी काही सांगत आहेत.)

प्राणशक्ती (vital power) दुर्बल असेल तर तुमची अभीप्साही दुर्बल असते. असे लक्षात घ्या की, दुर्बलता हाच एक प्रकारचा अप्रामाणिकपणा असतो, दुर्बलता ही व्यक्तीने स्वत:च स्वत:ला दिलेली एक सबब असते; कदाचित ती फार जाणीवपूर्वकपणे दिलेली असते असेही नाही, पण तुम्हाला हे सांगितलेच पाहिजे की, अवचेतना (subconscient) हे असे एक स्थान आहे की, जेथे अप्रामाणिकपणा ठासून भरलेला असतो. आणि “मला अमुक एक गोष्ट करायला आवडली असती, पण ती करणे मला शक्य नाही”, असे जी दुर्बलता म्हणते, ती दुर्बलता नसून, ती अप्रामाणिकता असते. कारण जर का एखादी व्यक्ती खरंच प्रामाणिक असेल तर ती व्यक्ती जे आज करू शकत नाही ते उद्या करू शकते, आणि जे ती उद्या करू शकणार नाही ते ती परवा करू शकते आणि असे कधीपर्यंत ? तर तिला ती गोष्ट करणे जमू लागते तोपर्यंत.

….सर्व प्रकारचे दुःखभोग, सर्व दुर्बलता, सर्व अक्षमता यांचे विश्लेषण केले तर असे लक्षात येते की, या साऱ्या गोष्टी म्हणजे अंतिमत: अप्रामाणिकताच असतात. अशी अनेक ठिकाणे असतात की, जेथे अप्रामाणिकता नांदू शकते आणि म्हणून ”मी अगदी प्रामाणिक आहे”, असे जी कोणी माणसं मला नेहमी सांगत असतात, त्यांनी तसे कधीही म्हणू नये. “मी कधीच खोटे बोललेलो नाही”, असे माणसे छातीठोकपणे सांगत असतात, तोही तसाच प्रकार आहे. तुम्ही जर खरोखरच पूर्ण प्रामाणिक असतात, तर तुम्ही ‘ईश्वर’च झाला असतात, तुम्ही खरोखर कधीच खोटे बोलला नसतात, तर तुम्ही साक्षात ‘सत्य’च बनला असतात. पण, प्रत्यक्षात तुम्ही ‘ईश्वर’ही नाही किंवा ‘सत्य’ही नाही (तत्त्वरूपाने तुम्ही तसे आहात पण वास्तवात तसे नाही.) असे असल्याने, ‘सत्य’ आणि प्रामाणिकपणा यांच्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी तुम्हाला नेहमीच खूप लांबचा पल्ला गाठायचा आहे, हे लक्षात असू द्या.

– श्रीमाताजी [CWM 04 : 252-253]

प्रामाणिकपणा – १७

मी अनेकदा सांगत असते की, पूर्णपणे प्रामाणिक व्हा. स्वतःलादेखील फसविण्याचा कधीही प्रयत्न करू नका, स्वत:बद्दल असे कधीही म्हणू नका की, ‘मला जे जे करता येण्यासारखे होते ते सारेकाही मी केले आहे.’ उद्या जर तुम्ही यशस्वी झाला नाहीत, तर त्याचा अर्थ असा होईल की, जे करण्यासारखे होते ते सारे तुम्ही केले नव्हते. कारण तुम्हाला जे जे करता येणे शक्य होते ते ते ‘सारे’ तुम्ही खरोखरच केले असते, तर तुम्हाला निश्चितच यश मिळाले असते.

– श्रीमाताजी [CWM 04 : 73-74]

प्रामाणिकपणा – १५

तुम्ही जेव्हा पूर्णत: प्रामाणिक व्हाल, तेव्हा तुमच्या असे लक्षात येईल की, तुमच्यामध्ये पूर्णतः निर्भेळ असे काहीही नाही. मात्र तुम्ही तुमच्या सर्वोच्च चेतनेच्या प्रकाशात, स्वतःकडे स्वतःच्या नजरेला नजर भिडवून पाहिलेत, तर मग, तुमच्या प्रकृतीमधील जे काही काढून टाकायची तुमची इच्छा असेल ते नाहीसे होईल. अशा संपूर्ण प्रामाणिकपणासाठी प्रयत्न केला नाही तर एखादा दोष किंवा त्याची लहानशी पडछाया पुन्हा वर येण्यासाठी, योग्य संधीची वाट पहात एखाद्या कोपऱ्यात टपून बसेल.

मी येथे अशा प्राणाविषयी (vital) बोलत नाही की, जो ढोंगी आहे; तर मी केवळ मनाविषयी बोलत आहे. तुमच्या ठिकाणी एखादी लहानशी अप्रिय संवेदना किंवा थोडीशी जरी अस्वस्थता निर्माण झाली, तर पहा, तुमचे मन किती पटकन त्याविषयी अनुकूल स्पष्टीकरण देते! ते दुसऱ्या कोणावर तरी खापर फोडते किंवा परिस्थितीला दोष देत बसते; ते म्हणते की, “मी जे काय केले ते योग्यच होते; आणि त्याला मी जबाबदार नाही वगैरे वगैरे.” …स्वत:ची किंवा दुसऱ्यांची फसवणूक होऊ नये म्हणून जर एखादे मूल अगदी लहानपणापासून स्वत:चे काळजीपूर्वक परीक्षण करू लागले, प्रामाणिकपणे आत्मनिरीक्षण करू लागले, तर ते त्याच्या अंगवळणी पडेल आणि त्यामुळे त्याचा नंतरचा बराचसा संघर्ष वाचेल.

– श्रीमाताजी [CWM 15 : 298]