पूर्णयोगांतर्गत पारंपरिक योग – ०८
हठयोगाचे उद्दिष्ट
शुद्ध हठयोग हा शरीराच्या माध्यमातून परिपूर्णत्व गाठण्याचे साधन आहे. त्याच्या प्रक्रिया ह्या शारीरिक, तणावयुक्त, अवाढव्य, जटिल आणि अवघड असतात. आसन, प्राणायाम आणि शरीराची शुद्धी या गोष्टी त्याच्या केंद्रस्थानी असतात. आधुनिक किंवा मिश्रित हठयोगामध्ये आसनांची संख्या मर्यादित झाली आहे; पण तरीसुद्धा ती आसने पुष्कळ आणि वेदनादायी आहेत. प्राचीन किंवा शुद्ध हठयोगामध्ये तर त्यांची संख्या अगणित होती आणि पूर्वीचे हठयोगी ती सर्व आसने करत असत. आसन म्हणजे शरीराची एक विशिष्ट अशी स्थिती होय. आणि ती सुयोग्य स्थिती असते किंवा त्यावर विजय मिळविलेली अशी स्थिती असते. तांत्रिक भाषेत बोलावयाचे झाले तर, मनुष्य जेव्हा कितीही तणावयुक्त किंवा वरकरणी पाहता अशक्य अशा एका स्थितीमध्ये, शरीराला त्या ताणाची जाणीव होऊ न देता, हटातटाने काहीही करावे न लागता, जेव्हा अनिश्चित काळपर्यंत राहू शकतो; तेव्हा त्याने त्या आसनावर विजय मिळविला आहे, असे म्हटले जाते. आसनांचे पहिले उद्दिष्ट ‘शरीरजय’ हे असते. कारण शरीर दिव्य बनण्यापूर्वी शरीरावर विजय मिळविणे आवश्यक असते. शरीराने प्रभुत्व गाजविता कामा नये तर, शरीरावर प्रभुत्व गाजविता यायला हवे, ह्या दृष्टीने हा शरीरजय आवश्यक असतो…
– श्रीअरविंद
(CWSA 01 : 504-505)
