न संपणाऱ्या युद्धांचा दीर्घ इतिहास असतानासुद्धा मानवजातीने आजवर खोल अंतरंगात एका आनंदमय, शांतीपूर्ण आणि सुसंवादी अशा सामूहिक जीवनाची अभीप्सा जोपासलेली आहे. मानवाच्या धार्मिक आणि धर्मनिरपेक्ष विचारांमध्ये या अभीप्सेने वेगवेगळी रूपे धारण केली आहेत. पण आजवर आपण फक्त तिच्या जवळपास जाईल अशी तात्पुरती एकता संपादन करण्यात यशस्वी झालो आहोत, खरी एकता मिळविण्यात नाही. कदाचित खराखुरा पायाच गवसलेला नाही. ह्या वेळेला मात्र, अतिमानस चेतनेने सुसज्ज होत, मूर्तिमंत स्वयमेव भगवत्शक्तीच्या पुढाकाराने, ह्या प्रयत्नाला पुनश्च सुरुवात झाली असल्याचे आपण पाहत आहोत. अधिक तेजोमय, सुसंवादपूर्ण आणि सुंदर जीवनासाठी असलेली ही अभीप्साच ‘ऑरोविल’च्या मूलस्थानी आहे हे आपल्याला दिसत आहे; हा एक असा ईश्वरी प्रकल्प आहे की, ज्याचा प्रारंभ भगवत्शक्तीने केला आहे, ज्याला मार्गदर्शन व साहाय्य देखील भगवत्शक्तीनेच केले आहे. हा मानवजातीसाठी स्वप्नवत वाटावा असा प्रकल्प आहे यात शंकाच नाही, परंतु हे स्वप्न आहे खुद्द परमेश्वराचे !
*
या भूतलावर असे एक स्थान असावे की, जेथे कोणतेच राष्ट्र मालकी हक्काचा दावा करणार नाही. जिथे प्रामाणिक अभीप्सा बाळगणारी, शुभसंकल्प असणारी सर्व माणसं, या विश्वाचे नागरिक म्हणून मुक्त मनाने जीवन जगू शकतील. ते सारे केवळ ‘एका’चीच, म्हणजेच त्या परम सत्याचीच आज्ञा पाळतील.
शांती, सलोखा, सुमेळ यांनी युक्त असे हे स्थान असेल जेथे, माणसांमधील संघर्षभावनेच्या सर्व प्रेरणा ह्या केवळ आणि केवळ दु:खभोग व चिंता यांच्या मूळ कारणांवर विजय मिळविण्यासाठीच उपयोगात आणल्या जातील; त्या प्रेरणा व्यक्तीची दुर्बलता आणि अज्ञान यांच्यावर मात करण्यासाठी उपयोगात आणल्या जातील, त्याच्या मर्यादा व अक्षमता यांना उल्लंघून जाण्यासाठी उपयोगात आणल्या जातील.
हे असे स्थान असेल की, जेथे इच्छावासनांच्या परिपूर्तीपेक्षा, तसेच सुखसुविधा, मौजमजा यांच्या मागे धावण्यापेक्षा, प्रगतीची तळमळ व आत्म्याची गरज या गोष्टींना अधिक प्राधान्य दिले जाईल.
या ठिकाणी, स्वत:च्या आंतरात्म्याशी फारकत न होता, लहान मुलं समग्रपणे, सर्वांगीण रीतीने मोठी होतील, विकसित होतील; शिक्षण हे केवळ परीक्षेत उत्तीर्ण होणे, पद वा पदवी मिळविणे यांच्यासाठी दिले जाणार नाही; तर विद्यार्थ्यांमध्ये अंगभूत असलेल्या क्षमतांच्या विकसनासाठी, तसेच सुप्त असलेल्या नवीन क्षमतांच्या प्रकटीकरणासाठी शिक्षण दिले जाईल.
या ठिकाणी, पद, नावलौकिक, प्रतिष्ठा यांची जागा सेवा करण्याची, सुव्यवस्था लावण्याची संधी घेईल. एखादी व्यक्ती बौद्धिक, नैतिक, आध्यात्मिक दृष्ट्या श्रेष्ठ असेल तर, त्या व्यक्तीचे श्रेष्ठत्व त्या संरचनेमध्ये जीवनातील वाढती सुखसमृद्धी व सत्ता यांच्याद्वारे अभिव्यक्त होणार नाही; तर त्या व्यक्तीवरील वाढत्या कर्तव्यांच्या आणि जबाबदाऱ्यांच्या रूपात ते श्रेष्ठत्व अभिव्यक्त होईल.
कलेच्या विविध रूपांमधून – चित्रकला, शिल्पकला, संगीत, साहित्य यांद्वारे – व्यक्त होणारे सौंदर्य सर्वांना सारख्याच प्रमाणात सुलभप्राप्य असेल; त्यामधून मिळणाऱ्या आनंदाचा आस्वाद घेण्याची क्षमता ही त्या व्यक्तीच्या सामाजिक वा आर्थिक स्थानावर अवलंबून असणार नाही; तर त्या त्या व्यक्तीच्या क्षमतांवर आधारित असेल. कारण या आदर्श अशा ठिकाणी, पैसा हा सर्वसत्ताधीश या स्वरूपात अस्तित्वात उरणार नाही; भौतिक संपत्ती आणि सामाजिक स्थान यांपेक्षा व्यक्तीच्या गुणवत्तेला कितीतरी अधिक महत्त्व असेल.
या ठिकाणी, कर्म हे व्यक्तीच्या उपजीविकेचे साधन नसेल तर, स्वत:ला अभिव्यक्त करण्याचा तो मार्ग असेल. सर्व समष्टीसाठी सेवारत असताना, कर्म हा स्वत:च्या क्षमता व शक्यतांना विकसित करण्याचा मार्ग असेल, परिणामतः ते व्यक्तीला उपजीविकादेखील पुरवेल आणि कार्यक्षेत्रही पुरवेल.
थोडक्यात म्हणजे, हे असे एक स्थान असेल की जेथे, सर्वसाधारणत: जे मानवी नातेसंबंध स्पर्धासंघर्षांवर आधारित असतात; त्यांची जागा खराखुरा बंधुभाव, सहकार्य, काही चांगले करण्याची, त्याचे अनुसरण करण्याची तळमळ ह्या गोष्टींनी घेतली जाईल.
हा आदर्श प्रत्यक्षात, वास्तवात उतरविण्यासाठी, अजून तरी पृथ्वीची तयारी नक्कीच झालेली नाही, हे स्वप्न समजून घेण्यासाठी आणि आत्मसात करण्यासाठी आवश्यक असणारे पुरेसे ज्ञान अजून पर्यंत मानवजातीकडे नाही, तसेच ह्या आदर्शाची प्रत्यक्षात अंमलबजावणी करण्यासाठी अगदी अनिवार्य असणारी चेतनाशक्ती देखील मानववंशाकडे आजमितीस नाही, म्हणूनच मी ह्यास ‘स्वप्न’ असे म्हणते.
– श्रीमाताजी
(CWM 12 : 93-94)
‘ऑरोविल’ ही नगरी म्हणजे असे विशाल स्वप्न साकारण्याचा प्रयत्न आहे. ह्या नगरीच्या प्रकल्पाचे उद्घाटन दि. २८ फेब्रुवारी १९६८ रोजी झाले.
