साधना, योग आणि रूपांतरण – ६९
एखादी व्यक्ती जेव्हा ध्यान करण्याचा प्रयत्न करू लागते तेव्हा अंतरंगामध्ये शिरण्यासाठी, जाग्रत चेतनेचा विलय करण्यासाठी आणि अंतरंगामध्ये, सखोल अशा आंतरिक चेतनेमध्ये जागृत होण्यासाठी तिला एक प्रकारचा दबाव जाणवत असतो. परंतु हा दबाव म्हणजे निद्रिस्त होण्यासाठीचा दबाव आहे अशी समजूत मन सुरुवातीला करून घेते कारण मनाला निद्रा ही एकाच प्रकारची आंतरिक चेतना सवयीची असते. म्हणूनच ध्यानाच्या माध्यमातून योगसाधनेचा प्रयत्न करत असताना, निद्रा ही बरेचदा पहिली अडचण ठरते. परंतु व्यक्ती जर चिकाटीने प्रयत्न करत राहिली तर हळूहळू निद्रा आंतरिक सचेत स्थितीमध्ये परिवर्तित होते.
*
मला वाटते, डुलकी लागणे ही अशी एक अवस्था आहे की ज्यामधून प्रत्येकजणच जात असतो. साधनेच्या एकाग्रतेमध्ये शरीराला सहभागी करून घेण्याचा जो प्रयत्न केला जातो तेव्हा त्याच्या दबावाला शरीराने दिलेली ती एक प्रकारची यांत्रिक प्रतिक्रिया असते. ही गोष्ट फारशी मनावर न घेणे बरे. चेतना जसजशी वृद्धिंगत होत जाते आणि ती शारीरिक अस्तित्वालासुद्धा जेव्हा तिच्या कक्षेत समाविष्ट करते तेव्हा डुलकी लागणे आपणहून निघून जाते.
*
व्यक्ती जेव्हा ध्यान करण्याचा प्रयत्न करते तेव्हा अशा प्रकारे झोप येतेच. तिच्यावर दोन प्रकारे मात करता येते. जिथे शक्य असेल तिथे तिला सजग आंतरिक आणि अंतर्मुख स्थितीकडे वळवायचे आणि शक्य नसेल तेव्हा, कोणताही खटाटोप न करता, अविचलपणे एकाग्र राहून, ग्रहण करण्यासाठी सजगपणे उन्मुख, खुले राहायचे.
– श्रीअरविंद (CWSA 29 : 319)
- साधना, योग आणि रूपांतरण – १०६ - September 18, 2024
- साधना, योग आणि रूपांतरण – १०५ - September 17, 2024
- साधना, योग आणि रूपांतरण – १०४ - September 16, 2024
