साधना, योग आणि रूपांतरण – ०२

‘साधना’ म्हणजे योगाचा सराव करणे, योगाभ्यास करणे.

साधनेचे परिणाम साध्य करण्यासाठीच्या आणि कनिष्ठ प्रकृतीवर विजय मिळवण्यासाठीच्या संकल्पावर एकाग्रता करणे म्हणजे ‘तपस्या’.

‘ईश्वरा’ची पूजा करणे, त्याच्यावर प्रेम करणे, त्याच्याप्रति आत्मसमर्पण करणे, त्याच्याप्रति अभीप्सा बाळगणे, त्याची प्रार्थना आणि नामस्मरण करणे या सर्व गोष्टींचा समवेश ‘आराधने’मध्ये होतो.

चेतना अंतरंगात एकाग्र करणे, चिंतन-मनन करणे, समाधी अवस्थेत शिरणे म्हणजे ‘ध्यान’.

“ध्यान, तपस्या आणि आराधना’’ ही सर्व साधनेची विविध अंग आहेत.

– श्रीअरविंद (CWSA 29 : 215)

साधना, योग आणि रूपांतरण – ०१

अध्यात्ममार्गात नव्यानेच प्रविष्ट झालेल्या साधकांमध्ये योग म्हणजे काय, साधना म्हणजे काय, ध्यान श्रेष्ठ की कर्म श्रेष्ठ इत्यादी गोष्टींबाबत ऐकीव माहितीवर आधारित काही कल्पना असतात, त्यामध्ये प्रत्येकवेळी तथ्य असतेच असे नाही. तेव्हा या संकल्पना जितक्या लवकर आणि जितक्या अधिक स्पष्ट होतील तेवढी अध्यात्ममार्गावरील वाटचाल निर्धोक होण्याची शक्यता अधिक असते. या भूमिकेतून श्रीअरविंद आणि श्रीमाताजींचे याबाबतीतले विचार जाणून घेण्याचा प्रयत्न आपण या नव्या मालिकेत करणार आहोत.

पारंपरिक योगाशी चिरपरिचित असल्यामुळे त्याबाबतचा एक अनाठायी अभिनिवेशही बरेचदा काही जणांच्या मनात असतो. तेव्हा ‘पारंपरिक योग आणि पूर्णयोग’ यांतील साम्य-भेद श्रीअरविंद आणि श्रीमाताजी यांच्या लिखाणाच्या आधारे समजावून घेण्याचा हा प्रयत्न आहे.

‘पूर्णयोग’ हा बहुआयामी आहे आणि प्रत्यक्ष उपयोजनाच्या दृष्टीने तो खूपच व्यापक आहे. त्यालाच ‘समर्पण योग’, ‘रूपांतरण योग’ असेही म्हटले जाते. त्या साऱ्याचा उलगडाही ‘साधना, योग आणि रूपांतरण’ या मालिकेत होईल असा विश्वास वाटतो. वाचक नेहमीप्रमाणेच या मालिकेचे स्वागत करतील अशी आशा आहे.

– संपादक,
‘अभीप्सा’ मराठी मासिक