साधना, योग आणि रूपांतरण – १६६ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती ‘ईश्वरी प्रेम’ हे असे प्रेम असते की, ज्यामध्ये ‘ईश्वरी एकत्व’ आणि त्याच्या ‘आनंदा’तून, ‘ईश्वरा’च्या प्रेमाचा व्यक्तीवर वर्षाव होतो. मानवी चेतनेच्या आवश्यकतेनुसार आणि संभाव्यतांनुसार, दिव्य प्रेम जेव्हा मानवी व्यक्तिरूप धारण करून, मूर्त रूपात येते तेव्हा ते ‘आंतरात्मिक प्रेम’ (psychic love) असते. * आध्यात्मिक (spiritual planes) स्तरांवरील प्रेम हे […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६५ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती (एका साधकाने श्रीअरविंद यांना दिव्य प्रेमासंबंधी काही प्रश्न विचारला असावा असे दिसते. त्या साधकाला श्रीअरविंद यांनी दिलेले हे उत्तर…) ‘दिव्य प्रेम’ हे मानवी प्रेमाप्रमाणे नसते, तर ते गहन, व्यापक आणि प्रशांत असते. त्याची जाणीव होण्यासाठी आणि त्याला प्रतिसाद देण्यासाठी व्यक्तीने अविचल आणि विशाल झाले पाहिजे. जे गरजेचे […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६४ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती ‘दिव्य प्रेम’ दोन प्रकारचे असते. ‘ईश्वरा’ला या सृष्टीबद्दल, आणि स्वतःचाच एक भाग असणाऱ्या जिवांबद्दल असणारे ‘प्रेम’ हा झाला या प्रेमाचा एक प्रकार आणि दुसरा प्रकार म्हणजे साधकाचे प्रेम, ‘दिव्य प्रियकरा’वर (‘ईश्वरा’वर) असणारे प्रेम. या प्रेमामध्ये वैयक्तिक आणि अ-वैयक्तिक अशी दोन्ही तत्त्वं असतात. परंतु येथे वैयक्तिक प्रेम हे […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६३ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती पूर्णयोगांतर्गत भक्तिमार्ग सात अवस्थांमधून प्रगत होत राहतो. आधीच्या अवस्थेतून पुढच्या अवस्थेत अशा रीतीने तो प्रगत होतो. त्या सात अवस्था पुढीलप्रमाणे – अभीप्सा आणि आत्म-निवेदन ही पहिली अवस्था. दुसरी अवस्था म्हणजे भक्ती. पूजाअर्चा व आराधना ही तिसरी अवस्था. प्रेम ही चौथी अवस्था. ‘ईश्वरा’कडून व्यक्तीच्या समग्र अस्तित्वाचा आणि जीवनाचा […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६१ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती कार्यासाठी प्राणिक ऊर्जा आवश्यक असते. अर्थात योगासाठी तिचा पूर्णत: उपयोग करून घेण्यासाठी आणि तिच्या शक्तीचा कृतीसाठी उपयोग करून घेण्यासाठी, अहंकार हळूहळू नाहीसा झाला पाहिजे आणि प्राणिक आसक्ती व आवेग यांची जागा आध्यात्मिक प्रेरणांनी घेतली गेली पाहिजे. या परिवर्तनास कारणीभूत ठरणाऱ्या साधनांपैकी भक्ती, ईश्वराची आराधना आणि ईश्वराबद्दलचा सेवाभाव […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६० पूर्णयोगांतर्गत भक्ती (एखाद्या समस्येवर अंतरंगातून उत्तर कसे मिळवावे हा प्रश्न श्रीअरविंदांना विचारला आहे, असे दिसते. त्याला श्रीअरविंदांनी दिलेले उत्तर…) आंतरिक जाणिवेबद्दल सांगायचे तर, व्यक्ती अंतरंगामध्ये किती खोलवर शिरू शकते यावर ती जाणीव अवलंबून असते. कधीकधी भक्तीमुळे किंवा अन्य काही कारणामुळे चेतना जसजशी सखोल, गभीर होत जाते तसतशी आंतरिक जाणीव […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १५९ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती (मानवी स्तरावरील सामान्य प्रेम आणि दिव्य प्रेम यातील फरक येथे स्पष्ट केला आहे.) प्रेम हे शुष्क, भावनारहित असू शकत नाही. कारण अशा प्रकारचे प्रेम अस्तित्वातच नसते, आणि श्रीमाताजी ज्या प्रेमाविषयी सांगतात ते प्रेम ही एक अगदी विशुद्ध, अचल आणि नित्य गोष्ट असते. …ते प्रेम सूर्यप्रकाशासारखे स्थिर, सर्वसमावेशक, […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १५८ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती भक्तीने व्याकुळ होऊन अश्रुधारा वाहू लागतात त्याविषयी श्रीअरविंद एका पत्रात लिहितात की, आंतरिक अभीप्सेमुळे जेव्हा अश्रू येतात तेव्हा त्या अश्रूंना रोखून धरण्याची काहीही आवश्यकता नाही. परंतु जर ते प्राणिक असतील, वरपांगी असतील, अगदी वरवरचे असतील तर तेव्हा मात्र ते अश्रू म्हणजे भावनिक अव्यवस्थेची आणि क्षोभाची कृती ठरते. […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १५७ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती …प्रेम आणि भक्ती या गोष्टी जर अधिक प्राणप्रधान (Vital) असतील तर, आनंददायी आशा-अपेक्षा आणि विरह, अभिमान आणि नैराश्य या गोष्टींमध्ये दोलायमान परिस्थिती निर्माण होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे प्रेम आणि भक्तीचा मार्ग जवळचा न राहता, प्रदीर्घ आणि वळणावळणाचा होतो. ईश्वराकडे धाव घेण्याऐवजी, त्याच्याकडे थेट झेपावण्याऐवजी, व्यक्ती स्वतःच्या अहंकाराच्याच […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १५५ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती माणसं ज्याला ‘प्रेम’ समजतात त्या प्रेमामध्ये सहसा प्राणिक भावना मिसळलेल्या असतात. ‘ईश्वरा’भिमुख झालेले प्रेम हे तशा प्रकारचे प्रेम असता कामा नये. कारण ते प्रेम हे प्रेमच नसते; तर ती केवळ एक प्राणिक कामना, वासना असते; एक प्रकारची स्वीकृतीची सहजवृत्ती असते; ती मालकीची आणि एकाधिकाराची प्रेरणा असते. असे […]
