साधना, योग आणि रूपांतरण – १७६ योगमार्ग अनेक आहेत, आध्यात्मिक साधनापद्धती अनेक आहेत, मुक्ती आणि पूर्णत्वाप्रत घेऊन जाणारे मार्ग अनेक आहेत, आत्म्याचे ‘ईश्वरा’भिमुख असणारे मार्ग अनेक आहेत. प्रत्येकाचे स्वतःचे असे स्वतंत्र ध्येय असते, त्या ‘एकमेवाद्वितीय सत्या’बाबतचे प्रत्येकाचे वैशिष्ट्यपूर्ण दृष्टिकोन असतात, प्रत्येकाच्या स्वतंत्र पद्धती असतात, प्रत्येकास साहाय्यभूत असे तत्त्वज्ञान आणि त्याची साधनापद्धती असते. ‘पूर्णयोग’ या साऱ्या […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १७५ उत्तरार्ध (पूर्वार्धामध्ये आपण योग आणि योगिक चेतना म्हणजे काय, याचा विचार केला.) नवीन चेतनेच्या (योगिक चेतनेच्या) वाढीबरोबर एक शक्ती साथसंगत करत असते आणि ती त्या चेतनेसोबतच वाढीस लागते आणि चेतनेची वाढ घडून यावी आणि ती पूर्णत्वाला पोहोचावी म्हणून त्या चेतनेला साहाय्य करते. ही शक्ती म्हणजे ‘योगशक्ती’ असते. ही शक्ती […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १७४ पूर्वार्ध योग म्हणजे ‘ईश्वरा’शी ऐक्य; हे ऐक्य एकतर पारलौकिक (विश्वातीत) असेल किंवा वैश्विक असेल (विश्वगत) किंवा व्यक्तिगत असेल, किंवा हे ऐक्य आपल्या ‘पूर्णयोगा’मध्ये असते त्याप्रमाणे तिन्हींशी एकत्रितपणे असेल. योग म्हणजे अशा एका चेतनेमध्ये प्रविष्ट होणे की, ज्यामध्ये व्यक्ती क्षुद्र अहंकार, वैयक्तिक मन, वैयक्तिक प्राण आणि शरीर यांनी मर्यादित झालेली […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १७३ आपल्याला अंशतः किंवा पूर्णतः चेतनेच्या आध्यात्मिक अवस्थेमध्ये घेऊन जाणारी कोणतीही आंतरात्मिक साधना, आंतरिक किंवा परमोच्च ‘सत्या’विषयी कोणताही सहजस्फूर्त किंवा पद्धतशीर असा दृष्टिकोन, ‘ईश्वरा’शी होणाऱ्या ऐक्याची किंवा समीपतेची कोणतीही अवस्था तसेच मानवजातीमध्ये सार्वत्रिक असणाऱ्या स्वाभाविक चेतनेपेक्षा अधिक व्यापक व अधिक सखोल किंवा अधिक उच्चतर अशा चेतनेमध्ये प्रवेश; या साऱ्या गोष्टी […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १७२ मूलत: सर्व प्रकारचे योग म्हणजे आपली चेतना उन्नत करणे किंवा अधिक सखोल करणे होय. असे केल्यामुळे आपली चेतना ही, आपल्या सामान्य चेतनेच्या आणि आपल्या सामान्य ‘प्रकृती’च्या अतीत असणाऱ्या गोष्टींसाठी सक्षम होऊ शकेल. योग म्हणजे आपल्या आंतरिक सखोलतेमध्ये प्रवेश करणे, आपल्या वर असणाऱ्या उत्तुंगतेप्रत आरोहण करणे, (आपल्या सीमित चेतनेच्या) पलीकडे […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १७१ योग हे असे एक माध्यम आहे की, ज्याद्वारे व्यक्ती आंतरिक साधनेच्या माध्यमातून, वस्तुमात्रांमागील ‘सत्या’च्या एकत्वापर्यंत येऊन पोहोचते; त्याद्वारे आपल्याला, बहिर्वर्ती आणि वरपांगी चेतनेकडून आंतरिक आणि खऱ्याखुऱ्या चेतनेप्रत नेले जाते. योग-चेतना ही बाह्य, व्यक्त विश्वाचे ज्ञान वर्ज्य करत नाही तर उलट, ती विश्वाकडे अंतर्दृष्टीने पाहते. ती त्याकडे बाह्य दृष्टीने पाहत […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १७० सर्व प्रकारचे योगमार्ग ही मूलतः माध्यमे आहेत. ती आपल्याला आपल्या अज्ञानी व सीमित पृष्ठवर्ती चेतनेतून – तिने आत्ता आपल्यापासून झाकून ठेवलेल्या – आपल्या अधिक विशाल व सखोल ब्रह्मामध्ये आणि जगतामध्ये प्रविष्ट होण्यासाठी तसेच परम व समग्र ‘सत्’मध्ये प्रविष्ट होण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. प्रत्येक वस्तुच्या मुळाशी ‘ब्रह्म’ आहे, किंबहुना ते प्रत्येक […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६९ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती आपल्या सर्व संकल्पांचा कर्मांचा उगम जेथून होतो आणि जेथून त्यासाठी ऊर्जा पुरवली जाते आणि त्या उर्जेची परिपूर्ती पुन्हा जेथे होते त्या सर्वान्तर्यामी असणाऱ्या ईश्वराशी आपण आपल्या संकल्पाने व कर्माने एकरूप होऊ शकतो. आणि या ऐक्याचा कळस म्हणजे प्रेम, भक्ती होय. कारण ज्या ‘ईश्वरा’च्या उदरामध्ये आपण राहतो, कर्म […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६८ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती भक्तिपूर्ण मनाच्या द्वारा ईश्वरप्राप्तीसाठी जी साधना केली जाते, तिच्या तीन अवस्था असतात, असे भक्तिमार्गाची व्यवस्था लावू पाहणारे मानतात. पहिली अवस्था म्हणजे श्रवण. ईश्वराच्या नावाचे, त्याच्या गुणांचे आणि या गुणांशी संबंधित असणाऱ्या अशा गोष्टींचे नित्य श्रवण. दुसरी अवस्था म्हणजे ईश्वराच्या गुणांचा, त्याच्या व्यक्तिरूपाचा, ईश्वराचा नित्य विचार. तिसरी अवस्था […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १६७ पूर्णयोगांतर्गत भक्ती समर्पण आणि प्रेम-भक्ती या काही परस्परविरोधी गोष्टी नाहीत, त्या एकमेकींसोबत वाटचाल करतात. हे खरे आहे की, प्रथमतः मनाद्वारे ज्ञानाच्या माध्यमातून समर्पण करणे शक्य असते परंतु त्यामध्ये मानसिक भक्ती अंतर्भूत असते आणि ज्या क्षणी समर्पण हृदयापर्यंत जाऊन पोहोचते, त्या क्षणापासून भक्ती ही भावना बनून आविष्कृत होते आणि भक्तिभावनेबरोबर […]
