Posts

व्यवहारात वागत असताना, तुमच्या उद्दिष्टाची तुम्हाला सुस्पष्ट कल्पना हवी. तुम्ही कुठे जात आहात, तुमचे गंतव्य काय आहे ह्याचे स्पष्ट ज्ञान तुम्हाला असले पाहिजे. ह्या दृष्टिकोनातून धनाचे उदाहरण घ्या. काळाच्या दृष्टीने पाहता, कित्येक शतके पुढचा असा एक आदर्श पाहा : धन ही अशी एक शक्ती असावी की, जिच्यावर कोणाचीच मालकी नसावी व ती त्या काळी उपलब्ध असणाऱ्या सर्वाधिक व्यापक वैश्विक प्रज्ञेने नियंत्रित केली जावी. अशा एखाद्या व्यक्तीची कल्पना करा की, जी समग्र पृथ्वीच्या गरजा जाणून घेण्याएवढी व्यापक दृष्टीची असेल व धनाचा विनियोग कोठे केला जावा हे सांगण्यासाठी लागणारी अचूकता बाळगणारी असेल, कळतेय तुम्हाला? आपण या ध्येयापासून कितीतरी दूर आहोत, नाही का? सध्याच्या घटकेला कोणी एखादा असे म्हणतो की, “हे माझे आहे,” अन् जेव्हा तो उदार बनतो तेव्हा तो म्हणतो की, ”हे मी तुला देतो.” खरेतर असे काही नसते.

परंतु आपण आज जे काही आहोत आणि आपण जे असलो पाहिजे यांच्यातील तफावत फार मोठी आहे. आणि त्याकरिता आपण लवचीक असायला हवे, आपले उद्दिष्ट कधीही नजरेआड होता कामा नये. त्यासाठी आपला मार्ग आपण स्वत:च शोधणे आवश्यक आहे आणि एका जन्मातच हे उद्दिष्ट साध्य होईल असे नाही, हे ही आपण ओळखून असले पाहिजे. हं, ते नक्कीच खूप कठीण आहे. आंतरिक शोध घेण्यापेक्षा देखील हे अधिक कठीण आहे. खरे सांगावयाचे झाले तर, हे शोधकार्य येथे ऑरोविलमध्ये येण्यापूर्वीच झालेले असावे.

त्यासाठी एक आरंभबिंदू आहे : जेव्हा तुम्हाला तुमच्या अंतर्यामी अविचल प्रकाश दिसलेला असतो, तुम्हाला खात्रीपूर्वकतेने मार्गदर्शन करणारे एक अस्तित्व गवसलेले असते, तेव्हा तुम्हाला अशी जाणीव होते की, सातत्याने, घडणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीत शिकण्यासारखे काहीतरी असते आणि असेही जाणवते की, जडभौतिकाच्या विद्यमान स्थितीमध्ये प्रगतीला नेहमीच वाव असतो. दर क्षणाला काय प्रगती करायची ते शोधण्याच्या उत्सुकतेने व्यक्तीने येथे यावे, जे जीवन विकसित होऊन, स्वत:ला परिपूर्ण बनवण्याची आस बाळगते, असे जीवन प्राप्त करून घ्यावे. म्हणजेच ”असे जीवन जे वृद्धिंगत होऊन स्वत:ला परिपूर्ण बनविण्याची आस बाळगते” हे ऑरोविलचे सामूहिक उद्दिष्ट असावे. आणि त्याउपर प्रत्येक व्यक्ती एकाच पद्धतीने ते साध्य करेल असे नव्हे – तर प्रत्येकाचा स्वत:चा असा एक मार्ग असेल.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 311-312)

ज्यांना कोणाला ऑरोविलमध्ये राहावयाचे आहे आणि कार्य करावयाचे आहे त्यांच्याकडे – पूर्ण शुभसंकल्प असणे आणि सत्य जाणून घेण्याची व त्याला शरणागत होण्याची सातत्यपूर्ण अभीप्सा असणे आवश्यक आहे. कार्यामध्ये अचानक उद्भवणाऱ्या अडचणींना सामोरे जाण्यासाठी लागणारी पुरेशी लवचीकता त्याच्याकडे असणे आवश्यक आहे, तसेच परमसत्याच्या दिशेने वाटचाल होत राहावी यासाठी लागणारी प्रगतीची असीम अशी इच्छाशक्ती असणे आवश्यक आहे.

एक मोलाचा सल्ला : दुसऱ्यांच्या दोषांकडे लक्ष देण्यापेक्षा, स्वत:च्या दोषांकडे लक्ष द्या. प्रत्येकजण जर स्वत:च्या आत्म-पूर्णत्वासाठी गांभीर्याने प्रयत्न करेल तर, त्यामागोमाग समष्टीचे पूर्णत्व आपोआपच येईल.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 200)

श्रीमाताजी : ऑरोविलवासीयांनी अन्नासाठी पैसे खर्च करण्याची गरज नाही, पण त्यांनी त्याबदल्यात काही काम केले पाहिजे किंवा ते ज्याचे उत्पादन करतात ते त्यांनी देऊ केले पाहिजे. उदाहरणार्थ, ज्यांच्याकडे शेती आहे, त्यांनी त्यांच्या शेतातील पीक दिले पाहिजे; ज्यांचे कारखाने आहेत त्यांनी त्यांच्या कारखान्यांमधील उत्पादने दिली पाहिजेत; कोणी अन्नाच्या मोबदल्यात श्रमदान केले पाहिजे.

आणि त्यातूनच बऱ्याच अंशी पैशाची अंतर्गत देवाणघेवाण संपुष्टात येईल. प्रत्येक बाबतीतच आपण अशा गोष्टी शोधून काढल्या पाहिजेत. मूलत: ही अशा जीवनप्रणालीच्या अभ्यासाची व संशोधनाची नगरी असेल की, जी जीवनप्रणाली अधिक साधीसोपी असेल आणि जिच्यामध्ये उच्चतर गुणांचा विकास करण्यासाठी अधिक वेळ उपलब्ध असेल.

ही फक्त एक छोटी सुरुवात आहे….

मला या गोष्टीवर भर द्यावयाचा आहे की, ऑरोविल हा एक प्रयोग असेल. ऑरोविल हे प्रयोग करण्यासाठी; प्रयोग, संशोधन व अभ्यास यांसाठीच आहे.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 263-64)

१. आपल्या सामाजिक, नैतिक, सांस्कृतिक, वंशीय आणि आनुवंशिक बाह्यरूपाच्या पाठीमागील आपले खरे अस्तित्व काय हे जाणून घेण्यासाठी आंतरिक शोध घेणे ही पहिली आवश्यकता आहे.

केंद्रस्थानी मुक्त, विशाल आणि जाणते असे अस्तित्व विद्यमान असते व आपण त्याचा शोध घ्यावा याची ते वाट बघत असते. ते आपल्या जीवाचे, अस्तित्वाचे व ऑरोविलमधील आपल्या जीवनाचे सक्रिय केंद्र बनले पाहिजे.

२. व्यक्ती नैतिक आणि सामाजिक प्रथा-परंपरांपासून, मुक्त होण्यासाठी ऑरोविलमध्ये राहते, परंतु हे स्वातंत्र्य म्हणजे आपल्या वासना आणि महत्त्वाकांक्षेची, अहंकाराची एक नव्या प्रकारची गुलामी बनता कामा नये. व्यक्तीच्या वासनांची तृप्ती आंतरिक संशोधनाच्या मार्गाला अवरूद्ध करते, हा आंतरशोध केवळ शांतीत आणि सुयोग्य, निरपेक्ष अशा पारदर्शीतेतच साध्य करता येतो.

३. ऑरोविलवासीयाने व्यक्तिगत मालकीची भावना पुसून टाकली पाहिजे. कारण जीवाच्या प्रवासामध्ये लौकिक जगत हा एक टप्पा आहे. त्यामध्ये प्रत्येकाचे त्याचे असे एक स्थान असते. त्या त्या स्थानानुसार व्यक्तीला त्याच्या जीवनासाठी व त्याच्या कार्यासाठी जे जे काही आवश्यक आहे, ते येथे पुरविण्यात आलेले आहे. आपण जेवढे अधिक सजगतेने आपल्या अंतरात्म्याच्या संपर्कात येतो, तेवढ्याच प्रमाणात अधिक अचूक साधने आपल्याला पुरविण्यात येतात.

४. काम, मग ते अगदी अंगमेहनतीचे का असेना, आंतरिक शोधकार्यासाठी ते अनिवार्य असते. जर व्यक्ती काम करीत नसेल, जर स्वत:ची चेतना जडामध्ये स्थापित करीत नसेल तर, ते जड द्रव्य कधीच विकसित होणार नाही. एखाद्याच्या देहरूपी माध्यमाद्वारे चैतन्यशक्तीला जडाचा तीळमात्र भाग जरी सुसंघटित करू दिला गेला, तरी ते अधिक चांगले ठरेल. व्यक्तीने स्वत:च्या भोवती जर व्यवस्थितपणा सुस्थापित केला तर, त्यामुळे त्याच्या अंतरंगामध्येही एक प्रकारची सुव्यवस्था निर्माण होण्यास हातभार लागतो.

व्यक्तीने स्वत:च्या जीवनाची आखणी बाह्यवर्ती, कृत्रिम नियमांच्या आधारे न करता, सुसंघटित झालेल्या आंतरिक चेतनेनुसार करावी. कारण, जर व्यक्ती स्वत:च्या जीवनाला उच्चतर चेतनेच्या नियंत्रणाखाली न ठेवता, बेलगामपणे पुढे जाऊ देत असेल तर, ते चंचल, अस्थिर होते आणि आविष्कारासाठी अक्षम बनते. जडद्रव्याचा जाणीवपूर्वक वापर न झाल्याने, जडद्रव्य तसेच शिल्लक राहते; म्हणजे एका अर्थाने, व्यक्तीने स्वत:चा वेळ व्यर्थ वाया घालविण्यासारखे होते.

५. अखिल पृथ्वीने नवीन प्रजातीच्या आगमनासाठी स्वत:ला तयार केले पाहिजे आणि हे आगमन त्वरेने घडून यावे यासाठी ऑरोविल जाणीवपूर्णक कार्य करू इच्छिते.

६. ही नवी प्रजाती कशी असली पाहिजे हे एकेक करून आपल्यापुढे उघड होत जाईल आणि त्या दरम्यानच्या काळात स्वत:ला संपूर्णतया परमेश्वराधीन करणे हाच सर्वोत्तम मार्ग होय.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 207-208)

श्रीमाताजी : सच्चा ऑरोविलवासी होण्यासाठी व्यक्तीने कसे असले पाहिजे ? असाच प्रश्न विचारला आहेस ना तू ? (‘अ’ला उद्देशून) त्याविषयी तुझ्या काही कल्पना आहेत का?

अ : खऱ्या अर्थाने ऑरोविलवासी (Aurovilian) होण्यासाठी माझ्या कल्पनेप्रमाणे पहिली गोष्ट महत्त्वाची आहे ती म्हणजे – भगवंताला पूर्णपणे आत्मार्पण करण्याचा दृढसंकल्प असणे.

श्रीमाताजी : छान, चांगलेच आहे; पण असे लोक फार थोडे असतात. मी हे पहिल्या क्रमांकावर लिहिणार आहे… आता आपण क्रमांक दोनचा विचार करू.

वर्तणुकीच्या दृष्टिकोनातून पाहता, अगदी नित्याच्या व्यवहारातील गोष्टी, उदाहरणार्थ : आपल्याला सर्व नैतिक आणि सामाजिक रूढी, संकेतांपासून मुक्त व्हायचे आहे. पण अगदी ह्याच बाबतीत आपल्याला अत्यंत सावधगिरीने राहिले पाहिजे ! व्यक्तीने जणू परवानाच मिळाल्याच्या थाटात, वासनांधपणे भोग घेत, त्यांच्या गर्ततेत जात, नैतिक-सामाजिक बंधनांतून मुक्तता मिळविता कामा नये; तर मुक्तता मिळवावयास हवी ती या रूढीपरंपरांच्या अतीत होऊन ! वासनांचे निर्मूलन करून, उच्चाटन करून, आणि नीतिनियमांच्या जागी परमेश्वराच्या आज्ञेची प्रस्थापना करून !

…आपल्याला देह देण्यात आलेला आहे तो त्यास नाकारण्यासाठी नव्हे तर त्याचे अधिक चांगल्या गोष्टीत रूपांतर करण्यासाठी. आणि निश्चितपणे ऑरोविलच्या ध्येयांपैकी हे एक ध्येय आहे. मानवी देहात सुधारणा केलीच पाहिजे, तो निर्दोष व परिपूर्ण बनविलाच पाहिजे जेणेकरून तो माणसापेक्षाही उच्चतर जीवयोनीच्या अभिव्यक्तीसाठी सक्षम असणारा असा अतिमानवी देह बनेल. आणि आपण ह्या गोष्टीकडे दुर्लक्ष केले तर ते तसे घडणार नाही हे निश्चित ! ज्ञानसंपन्न शारीरिक संस्कृतीच्या पायावर, शारीरिक क्रियाप्रक्रियांचा उपयोग करून घेत, योग, आसनांद्वारे, व्यायामाद्वारे, देहाला सक्षम बनवले पाहिजे. लहानशा व्यक्तिगत अशा गरजा व त्यांच्या पूर्ततेसाठी नव्हे तर, उच्चतर सौंदर्य व चेतना अभिव्यक्त करण्यासाठी देह सक्षम बनविणे आवश्यक आहे. आणि यासाठी शारीरिक शिक्षणाला त्याचे महत्त्वाचे असे योग्य ते स्थान दिले पाहिजे…..

आणि अशा प्रकारची शरीराची जोपासना व त्यावरील संस्कार हे जाणीवपूर्वक, जागरूकपणे केले पाहिजेत. काहीतरी अतिरेकी टोकाच्या किंवा अदभुत् गोष्टी करण्यासाठी नव्हे तर, उच्चतर चेतनेच्या अभिव्यक्तीसाठी देह सशक्त आणि लवचीक बनण्याची क्षमता त्या देहात यावी म्हणून ही शरीरोपासना केली पाहिजे. दुसरा महत्त्वाचा मुद्दा असा की : “ऑरोविलवासी हा स्वत:च्या इच्छावासनांचा गुलाम बनू इच्छित नाही.” हा महत्त्वाचा ठराव आहे.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 335)

ऑरोविलवासी होण्यासाठीच्या मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून पुढील अटी आवश्यक आहेत.

मानवजातीच्या अनिवार्य अशा एकतेविषयी खात्री पटलेली असणे आणि ती एकता भौतिकामध्ये प्रत्यक्षात उतरावी म्हणून सहकार्य करावयाची इच्छा असणे.

भावी काळात प्रत्यक्षात उतरणाऱ्या शक्यतांना चालना देणाऱ्या सर्व गोष्टींमध्ये सहयोगी होण्याचा संकल्प बाळगणे. जसजसे हे कार्य प्रत्यक्षात येईल, प्रगत होईल तसतशी भौतिक परिस्थितीची आखणी केली जाईल.

*

भविष्याच्या दिशेने झोकून देणे म्हणजे भविष्यकाळ आपणास जे प्रदान करू शकतो ते प्राप्त करून घेण्यासाठी, स्वत:च्या सर्व लौकिक व नैतिक संपदेचा परित्याग करावयास सिद्ध असणे. अशी तयारी असणारे लोक मात्र अत्यल्प असतात.

भविष्य जे काही घेऊन येणार आहे ते हवे; मात्र ही नवी संपदा प्राप्त करून घेण्यासाठी, स्वत:पाशी असलेल्या गोष्टींचा त्याग करण्यास मात्र तयार नाहीत, असेच बहुतेक लोक असतात.

*

प्रश्न : ऑरोविलची उभारणी माणसाच्या आध्यात्मिकतेच्या स्वीकृतीवरती कशाप्रकारे अवलंबून आहे?

श्रीमाताजी : आध्यात्मिकता आणि भौतिक जीवन ह्यांच्यातील विरोध, ह्या दोहोंमधली विभागणी माझ्यासाठी निरर्थक आहे, कारण सत्याच्या अंतरी, जीवन आणि चैतन्य एकच असतात आणि भौतिक-शारीरिक कर्मामध्ये व कर्माद्वारे सर्वोच्च चैतन्याची अभिव्यक्ती झाली पाहिजे.

*

दिव्य कार्याच्या सेवेतच खरीखुरी आध्यात्मिकता सामावलेली आहे.

समष्टीसाठी काम करावयास नकार देणे म्हणजे केवळ स्वार्थीपणाचे लक्षण आहे आणि त्याला कोणतेही आध्यात्मिक मूल्य नाही.

ऑरोविलमध्ये जीवन व्यतीत करण्यासाठी स्वत:ला सक्षम बनवावयाचे असेल तर पहिली गोष्ट करणे आवश्यक आहे, ती म्हणजे स्वत:च्या अहंकारापासून स्वत:ला मुक्त करण्याविषयी स्वत:ला संमती देणे.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 192), (CWM 13 : 197), (CWM 13 : 197), (CWM 13 : 210)

आपण इथे आहोत ते सर्व इच्छा-वासनांना टाकून देत भगवंताकडे वळण्यासाठी आणि ईश्वराविषयी जागरूक होण्यासाठी! ज्या ईश्वराच्या प्राप्तीची आपण इच्छा करतो तो कोणी दूरस्थ आणि अप्राप्य नाही. तो आपल्या स्वत:च्या सृष्ट विश्वाच्या अंतस्थ गाभ्यात विद्यमान आहे आणि आपल्याकडून ज्या कृतीची त्याला अपेक्षा आहे ती कृती म्हणजे ‘त्या’चा शोध. तसेच आपल्या व्यक्तिगत रूपांतरणाच्या साह्याने ‘त्याला’ जाणण्यास, ‘त्याच्या’शी एकत्व पावण्यास, आणि अखेरीस जाणीवपूर्वक ‘त्याला’ अभिव्यक्त करण्यास समर्थ बनणे ही होय. ह्याच गोष्टीसाठी आपण स्वत:ला समर्पित केले पाहिजे, हेच आपल्या अस्तित्वाचे खरे प्रयोजन आहे. आणि या श्रेष्ठ साक्षात्काराच्या दिशेने पडणारे आपले पहिले पाऊल म्हणजे अतिमानसिक चैतन्याचे आविष्करण.

– श्रीमाताजी

(CWM 13 : 347)

…..जगातील कोणत्याही समूहांच्या तुलनेत, ऑरोविलसारख्या एखाद्या नगरीची निर्मिती ही पृथ्वीच्या इतिहासातील अत्यंत महत्त्वपूर्ण घटना आहे असे जेव्हा मी लोकांना सांगते, तेव्हा ते माझ्यावर विश्वास ठेवत नाहीत. त्यांच्यादृष्टीने ती अगदी नगण्य अशी भाकडकथा आहे.

मी एकदा श्रीअरविंदांना विचारले, (कारण तेव्हा ऑरोविल ही माझी एक ‘संकल्पना’ होती, संकल्पना नव्हे, तर ती एक गरज होती, जी तीसवर्षांपेक्षा अधिक वर्षांपूर्वी, नव्हे, चाळीस वर्षांपूर्वी व्यक्त झाली होती.) म्हणून मी त्यांना विचारले आणि त्यावर त्यांनी उत्तर दिले, “सर्वसाधारण असा संघर्ष टाळण्याची ही मानवजातीसाठी असलेली सर्वोत्तम संधी आहे.” म्हणून, जेव्हा त्यांनी असे सांगितले तेव्हापासून मी त्यावर मन:पूर्वकतेने काम करीत आले आहे. अर्थात, ते नुसते ‘सांगणे’ नव्हते तर ती ‘अनुभूती’ होती.

…त्याचा पाया…”विविधतेतून एकतेची उभारणी करण्याची कला” हा आहे. एकसारखेपणा नव्हे. तर व्यामिश्रतेमधील सुमेळ यामधून आलेली एकता, प्रत्येक गोष्ट तिच्या तिच्या योग्य स्थानी असणे…..

श्रीअरविंदांना म्हणावयाचे होते, साधारणपणे सर्व घडामोडी अरिष्टाच्या दिशेने जात होत्या आणि म्हणून ऑरोविलची निर्मिती म्हणजे शक्तिप्रवाह योग्य दिशेने वळविण्याची कृती होती.

(The Mother : Conversations with a disciple, Oct 25, 1967)

सर्व राष्ट्रांनी एकत्रित येऊन सहकार्याने काही निर्मिती करावी याविषयी मी बोलत आहे… सत्याच्या पायावर उभारल्या जाणाऱ्या निर्मितीतील राष्ट्रांच्या परस्परसहकार्याविषयी मी बोलत आहे…. सत्याच्या पायावर उभारल्या जाणाऱ्या एका निर्मितीबद्दल सर्वांमध्ये असलेल्या एकत्रित आस्थेविषयी मी बोलत आहे.

असत्यावर आधारित संहारक असे सामर्थ्य मिळविण्यासाठी त्यांनी आजवर संयुक्तपणे स्वारस्य दाखविले आहे. (अर्थातच, परस्परांमध्ये कोणतेही साधर्म्य नसताना सुद्धा.) ऑरोविल म्हणजे त्यातीलच काही शक्तीचे चांगल्या दिशेने वळविणे आहे. (जी संख्येने कमी आहे, मात्र गुणवत्ता, दर्जा या दृष्टीने अधिक चांगली आहे.) खरोखरच अशी आशा आहे, – या आशेच्या पायावरच ऑरोविलची उभारणी झाली आहे. असे काही घडविणे ही सुमेळाची सुरुवात असेल.

– श्रीमाताजी
(The Mother : Mother’s Agenda, September 21, 1966)

जर सर्व देशांमध्ये ऑरोविलच्या निर्मितीविषयी स्वारस्य जागृत होऊ शकले तर, त्यांनी आजवर जी चूक केली आहे, त्याचे परिमार्जन करण्याची ताकद त्यांच्यामध्ये हळू हळू येऊ लागेल. आणि स्वाभाविकपणेच, जेव्हा मला हे दाखविण्यात आले तेव्हा माझ्या लक्षात आले. ऑरोविलच्या निर्मितीचा परिणाम अदृश्यामध्ये काय व कसा झाला आहे, हे मला उमगले.

ही कृती भौतिकातील, बाह्यवर्ती अशी नव्हती. ती अदृश्यातील कृती होती. आणि तेव्हापासून, सर्व देशांना हे कळावे म्हणून मी प्रयत्नशील आहे. परंतु त्यांना असे वाटते की, ते हुशार आहेत, त्यांना कोणी काही शिकवावयाची गरज नाही. म्हणून मी जे प्रयत्न करीत आहे, ते बाह्य स्वरूपाचे नसून आंतरिक, अदृश्यातील प्रयत्न आहेत…

तुम्हाला सांगावयाचे झाले तर, विविध देश ऑरोविलच्या निर्मितीमध्ये सहयोगी झाले तर, त्यांच्या अगदी थोड्याशा सहभागाने देखील त्यांचे भले होईल. त्यांच्या कृतीच्या तुलनेत कितीतरी अधिक प्रमाणात त्यांचे भले होईल.

– श्रीमाताजी

(The Mother: Mother’s Agenda, September 21, 1966)