Posts

श्रीमाताजी

पाकशास्त्राची प्रयोगशाळा

ऑरोविलमधील अन्नाविषयीची संकल्पना स्पष्ट करताना श्रीमाताजी म्हणतात : काही गोष्टी खरोखरच रोचक असतात; सर्वप्रथम, उदाहरणादाखल, मला असे वाटते की, ऑरोविलमध्ये प्रत्येक देशाचा त्याचा त्याचा एक मंडप असेल, आणि त्या मंडपात त्या त्या देशाचे खाद्यपदार्थ असतील – जसे की, जपानी लोकांना वाटले तर ते त्यांच्या मंडपात जपानी पद्धतीचे खाणे खाऊ शकतील. तसेच तेथे भविष्यकालीन अन्नाविषयी संशोधन करण्याचाही काही प्रयत्न केला जाईल.

पचनाची संपूर्ण प्रक्रियाच तुमच्यामध्ये एक प्रकारचे जडत्व आणते – त्यामध्ये व्यक्तीचा खूप वेळ व अधिक शक्ती खर्ची पडते – तुम्हाला असे काही द्यावयास हवे की जे त्वरित पचेल, पचायला हलके असेल. ज्याप्रमाणे सध्या काही गोष्टी तयार केल्या जात आहेत. उदाहरणार्थ, विविध पदार्थांमध्ये कमी अधिक प्रमाणांत पोषक द्रव्ये आढळतात, आणि ती थोडीशी पोषक द्रव्ये मिळविण्यासाठी खूप जास्त प्रमाणांत अन्नाचे सेवन करावे लागते. पण आता रसायनशास्त्र खूप प्रगत झाले असल्याने तीच गोष्ट साध्यासोप्या रीतीने बनू शकते. ते आता जीवनसत्वांच्या (Vitamins) आणि प्रथिनांच्या (Proteins) गोळ्या तयार करत आहेत की ज्या थेटपणे पचू शकतात. खरंतर हे आधीच घडावयास हवे होते.

पण लोकांना हे आवडत नाही कारण त्यांना खाण्यामध्येच जास्त आनंद मिळतो. परंतु जेव्हा तुम्ही खाण्यात आनंद घेईनासे होता, तेव्हाही तुम्हाला पोषकद्रव्यांची गरज असतेच व तुम्हाला वेळही दवडायचा नसतो. खाण्यात, पचविण्यात आणि अशा इतरही अनेक गोष्टीत प्रचंड वेळ खर्च होतो. म्हणून ऑरोविलमध्ये मला एक प्रायोगिक स्वयंपाकघर हवे आहे, संशोधन करण्यासाठी एक प्रकारची पाकशास्त्राची प्रयोगशाळा !

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 263)

/by
श्रीमाताजी

सत्यशोधनाचा अधिकार

प्रश्न : धर्मसंकल्पनेचा संबंध बरेचदा भगवंताच्या शोधाशी जोडला जातो. फक्त ह्याच संदर्भात धर्म जाणून घ्यावा काय? वस्तुस्थिती पाहता, आजकाल धर्माची इतरही रूपे अस्तित्वात आहेत ना?

श्रीमाताजी : विश्वातील किंवा जगतातील एखादी संकल्पना जेव्हा एकमेवाद्वितीय सत्य या स्वरूपात प्रस्तुत केली जाते तेव्हा तिला आपण ‘धर्म’ असे नाव देतो. त्यावर व्यक्तीने निरपवादपणे श्रद्धा ठेवलीच पाहिजे अशी अपेक्षा असते, कारण बहुतेक वेळी असे सत्य हे जणूकाही ईश्वराच्या दर्शनाचाच परिणाम आहे अशा रीतीने घोषित केले जाते.

बहुतेक धर्म ईश्वराच्या अस्तित्वाला पुष्टी देतात आणि त्याची आज्ञा पाळण्यासाठी नियमही घालून देतात. पण काही धर्म असेही असतात की, जे ईश्वर ही संकल्पना मानत नाहीत. अशा काही सामाजिक – राजकीय संघटनादेखील असतात, ज्या एखाद्या आदर्शाच्या किंवा प्रांताच्या नावाखाली चालतात व त्यांचे अनुशासन पाळावे म्हणून धर्मासारखाच अधिकार सांगतात. तसा त्यांचा दावा असतो.

सत्यशोधन आणि त्याप्रत पोहोचणे यागोष्टी आपापल्या मार्गाने मुक्तपणे अनुसरता येणे हा प्रत्येक मनुष्याचा अधिकारच आहे. परंतु प्रत्येकाला हे ठाऊक असायला हवे की, त्याचा स्वत:चा शोध हा केवळ त्याच्यासाठी चांगला आहे आणि तो त्याने इतरांवर लादता कामा नये.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 207)

/by
श्रीमाताजी

ऑरोविलच्या निर्मितीमध्ये सहभागी होण्यासाठी आवश्यक अट

इत:पर कोणतीही व्यक्तिगत मालमत्ता न बाळगल्यामुळे येणारी मुक्ती आणि आनंद काय असतो तो जाणून घेण्याची ज्यांची इच्छा आहे त्यांच्यासाठी, ऑरोविल हे आदर्श स्थान आहे.

(CWM 13 : 202)

*

ऑरोविलमध्ये व्यक्ती सुखसोयी आणि इच्छातृप्ती या गोष्टींसाठी येत नाही; चेतनेचा विकास करण्यासाठी तसेच ज्या परमसत्याचा साक्षात्कार करून घ्यावयाचा आहे, त्या परमसत्याला समर्पित होण्यासाठी ती येत असते. ऑरोविलच्या निर्मितीमध्ये सहभागी होण्यासाठी नि:स्वार्थीपणा ही पहिली आवश्यक अट आहे.

(CWM 13 : 197)

/by
श्रीमाताजी

सुव्यवस्था, सुमेळ, सौंदर्य यांसाठी प्रयत्नांची पराकाष्ठा

आपण सुव्यवस्था, सुमेळ, सौंदर्य… आणि सामुदायिक अभीप्सा यांसाठी प्रयत्नांची पराकाष्ठा केली पाहिजे – तूर्तास तरी ह्या गोष्टी इथे नाहीत. इतरांकडून जशा वागण्याची आपण अपेक्षा बाळगतो त्याचे उदाहरण आपण स्वत: घालून देणे, हे आपले संयोजक या नात्याने कर्तव्य आहे. आपण वैयक्तिक प्रतिक्रियांच्या वर उठले पाहिजे. दिव्य संकल्पाशी अनन्यभावे आपला सूर जुळवून घेत, आपण त्या दिव्य इच्छेचे सालस उपकरण बनून राहिले पाहिजे. आपण निर्व्यक्तिक असले पाहिजे; कोणत्याही व्यक्तिगत प्रतिक्रियेविना असले पाहिजे.

आपण सर्वांगाने प्रांजळ असले पाहिजे. भगवंत जे इच्छितो, तसेच होवो. जर आपण तसे होऊ शकलो तर, आपण जसे असायला हवे तसे असू, आणि आपल्याला तेच तर बनायचे आहे. उर्वरित सर्व गोष्टी, सर्वोत्तम करण्याचा आपण प्रयत्न करूया.

हे सोपे नाही हेही मी जाणते, पण आपण इथे सोप्या गोष्टी करण्यासाठी आलेलो नाही; साधे सोपे जीवन ज्यांना आवडते त्यांच्यासाठी सारे जग आहे. ऑरोविलमध्ये येणे ह्याचा अर्थ सहजसोप्या, आरामशीर जीवनाकडे वळणे नव्हे, ह्याची जाणीव लोकांना व्हावी, हे मला अभिप्रेत आहे. ‘ऑरोविलमध्ये येणे’ ह्याचा अर्थ प्रगतीसाठी भगीरथप्रयत्नांना सिद्ध होणे हा होय. आणि ह्याच्याशी जुळवून घेण्याची ज्यांची तयारी नाही त्यांनी सोडून जावे.

लोकांना हे माहीत असावे की, ऑरोविलमध्ये येणे म्हणजे प्रगती करण्यासाठी जणु अतिमानवीय प्रयत्न करणे होय.

आपल्या वृत्तीच्या आणि प्रयत्नाच्या मन:पूर्वकतेमुळे, प्रामाणिकतेमुळे खरा फरक पडतो. लोकांना ही जाणीव असावी की, अप्रामाणिकता व मिथ्यत्वाला इथे थारा नाही – ह्यांचे येथे काही चालत नाही….

आपण इथे अतिमानवतेची तयारी करण्यासाठी आहोत, खुशालचेंडू जीवन जगण्यासाठी किंवा पुन्हा आपल्या वासनाविकारांच्या गर्ततेत जाण्यासाठी नव्हे, नक्कीच नाही.

– श्रीमाताजी
(Conversations with a disciple, April 4, 1972)

/by
श्रीमाताजी

जीवनास नकार नको

जे लोक जीवनापासून निवृत्त होतात, आध्यात्मिक जीवनाच्या प्राप्तीसाठी लौकिक जीवनाचा परित्याग करतात त्यांचा मार्ग म्हणजे गूढ साधनेचा मार्ग असे मला म्हणावयाचे आहे. हे लोक लौकिक आणि आध्यात्मिक ह्या दोन्ही जीवनांमध्ये फारकत करतात आणि म्हणतात “एक तर हे नाहीतर ते दुसरे.” आम्ही म्हणतो, “यात तथ्य नाही.” जीवनामध्येच आणि पूर्णपणे, समग्रतेने जीवन जगत असतांनाच व्यक्ती आध्यात्मिक जीवन जगू शकते, जगले पाहिजे. परमोच्च चेतनेला येथे भूतलावरच आणायचे आहे.

निखळ जडभौतिक आणि प्राकृतिक दृष्टिकोनातून पाहिले असता, मनुष्य हा काही शेवटची प्रजाती नव्हे. प्राण्यानंतर जसा मानव आला तसाच मानवानंतर दुसरा जीव यायलाच हवा. आणि सर्वत्र एकाच चैतन्याचे (जाणीवशक्तीचे) अस्तित्व असल्यामुळे, तेच चैतन्य वा तीच चेतना मानवत्वाचा अनुभव प्राप्त केल्यानंतर, अतिमानवीय अस्तित्वाचा अनुभव घेईल. आणि म्हणूनच जर आपण दूर कोठेतरी जाऊ, जीवनाला सोडून देऊ, जर जीवनास नकार देऊ तर, आपली त्यासाठी कधीच तयारी होणार नाही.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 330-31)

/by
श्रीमाताजी

परमसत्याची आस

बहुतेक जण त्यांना जे काही हवे असते त्यालाच सत्य असे नाव देतात. सत्य काही का असेना, ऑरोविलवासीयांनी त्या परमसत्याची आस बाळगावयास हवी. धर्म कोणताही असो, प्राचीन वा अर्वाचीन, नवीन वा भावी, ज्याने अशा सर्व धर्मांचा परित्याग केला आहे व मूलत: जे दिव्य जीवन जगण्याची इच्छा बाळगतात अशा लोकांकरता ऑरोविल आहे.

‘सत्या’चे ज्ञान केवळ अनुभूतीनेच होऊ शकते.

भगवंताची अनुभूती येत नाही तोवर कोणीही भगवंताविषयी बोलू नये. ईश्वराची प्रचिती घ्या; त्यानंतरच तुम्हाला त्याविषयी बोलण्याचा अधिकार असेल.

मानवी जाणिवांच्या विकासाच्या ऐतिहासिक अभ्यासाचा एक भाग म्हणून धर्मांचा वस्तुनिष्ठ अभ्यास करता येईल.

धर्म हे मनुष्यजातीच्या इतिहासाचा एक भाग आहेत; विधिनिषेधात्मक श्रद्धा वा विश्वास ह्या दृष्टीने नव्हे, तर मानवाला एका अधिक श्रेष्ठ अशा साक्षात्काराच्या दिशेने नेणारा मानवी जाणिवेच्या विकासप्रक्रियेतील एक भाग अशा रूपात ऑरोविलमध्ये त्याचा अभ्यास केला जाईल.

*

आमचे संशोधन हे गूढ मार्गांचा प्रभाव असणारा शोध असणार नाही. प्रत्यक्ष ह्या जीवनामध्येच भगवंताचा शोध घेणे ही आमची मनोकामना आहे आणि ह्या शोधाच्या माध्यमातूनच जीवनाचे खरेखुरे रूपांतरण होऊ शकते…

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 206)

/by
श्रीमाताजी

आपल्याला जीवन परिवर्तित करावयाचे आहे.

आपल्याला जीवन परिवर्तित करावयाचे आहे. आपल्याला त्यापासून पळून दूर जावयाचे नाही… ज्याला देव म्हणतात त्याला जाणून घेण्याचा, त्याच्या सान्निध्यात येण्याचा आजवर ज्यांनी ज्यांनी प्रयत्न केला त्यांनी त्यांनी जीवनाचा त्याग केला आहे. ते असे म्हणतात, ‘जीवन हे आध्यात्मिक प्रगतीत एक अडथळा आहे. ईश्वरप्राप्तीकरता जीवनाचा त्याग करायलाच हवा.” म्हणून, तुम्हाला भारतात सर्वसंग परित्याग केलेले संन्यासी दिसतात; युरोपमध्ये भिक्षु आणि तपस्वी दिसतात. ठीक आहे, ते तात्पुरती सुटका करुन घेऊ शकतात. पण तरी, जेव्हा त्यांचा पुन्हा जन्म होतो तेव्हा त्यांना पुन्हा पहिल्यापासून सगळ्याची सुरुवात करावी लागते. जीवन आहे तसेच राहते.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 333-334)

/by
श्रीमाताजी

सर्वसमावेशक नियम

संवादक : “कोणतेही नियम वा कायदे केले जाणार नाहीत. जसेजसे ऑरोविलचे गर्भित सत्य उदयास येत जाईल आणि ते हळूहळू आकार घेऊ लागेल, तसतशा गोष्टी नियमबद्ध होत जातील. आम्ही आधीपासूनच कशाचीही अटकळ बांधत नाही.”

श्रीमाताजी : मला असे म्हणायचे आहे की, सर्वसाधारणपणे – आत्तापर्यंत तरी आणि आता तर अधिकाधिकपणे – माणसं त्यांच्या त्यांच्या संकल्पनांनुसार, त्यांच्या त्यांच्या आदर्शानुसार, मानसिक नियम तयार करतात आणि ते जगावर लादतात. पण हे अगदी मिथ्या आहे, बेताल आहे, असत्य आहे – आणि त्याचा परिणाम असा होतो की गोष्टी बंड तरी करतात किंवा प्राणहीन होतात आणि नाहीशा होतात… जीवनानुभवच असे सांगतो की, नियम हे हळूहळू उलगडत गेले पाहिजेत आणि ते सतत प्रगतिशील राहू शकतील इतके लवचिक व शक्य तितके व्यापक असले पाहिजेत. काहीच ठरीव नसावे.

शासनकर्त्यांची ही मोठी चूक होते; ते एक चौकट तयार करतात आणि म्हणतात, “आम्ही असे असे नियम तयार केले आहेत आणि आता आपण त्यानुसार जगले पाहिजे.” आणि अशा रीतीने ते जीवनाचा चुराडा करतात आणि त्याला प्रगत होण्यापासून रोखतात. खरेतर नियम असे असावेत, जे शक्य तितके सर्वसमावेशक असतील की ज्यामुळे ते अतीव लवचिक आणि गरजांनुरुप बदलू शकतील आणि गरजा व सवयी जेवढ्या त्वरेने बदलतात तेवढ्याच त्वरेने ते नियम बदलू शकतील, अशा नियमांची हळूहळू बांधणी करत करत जीवनाने स्वत:च प्रकाश, ज्ञान, शक्ती या दिशेने प्रगत व्हावयास हवे.

(मौन)

बुद्धीच्या मानसिक शासनाची जागा आध्यात्मिकीकरण (Spiritualised) झालेल्या जाणिवेच्या शासनाने घेणे येथवर ही समस्या येऊन पोहोचते.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 267)

/by
श्रीमाताजी

आंतरिक कर्म

संवादक : “ऑरोविलमधील रहिवासी तेथील जीवनात आणि त्याच्या विकसनात सहभागी होतील.”

श्रीमाताजी : तेथील रहिवासी त्यांच्या त्यांच्या क्षमतांनुसार आणि त्यांच्याकडील साधनांनुसार, तेथील जीवनात आणि त्याच्या विकसनात सहभागी होतील. तो सहभाग यंत्रवत् नसावा तर जिवंत आणि खराखुरा असावयास हवा. तो प्रत्येकाच्या क्षमतेनुसार असेल : म्हणजे, ज्यांच्याकडे भौतिक साधने आहेत, उदा. ज्याच्याकडे कारखान्यात निर्माण होणारे उत्पादन असेल तो त्यातील काही हिस्सा उत्पादनाच्या प्रमाणात पुरवेल. दर माणशी, दरडोई असे येथे काही नसेल…..

संवादक : “सहभाग प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष असू शकतो”… म्हणजे तुम्हाला असे म्हणायचे आहे का, की जे ज्ञानी आहेत, जे आंतरिकरित्या काम करतात…

श्रीमाताजी : हो, तसेच आहे. ज्यांना उच्चतर असे आंतरिक ज्ञान प्राप्त झाले आहे त्यांनी प्रत्यक्ष हातांनीच काम करायला हवे असे नाही, असे मला म्हणावयाचे आहे.

संवादक : “तेथे कोणतेही कर नसतील, पण प्रत्येकाने सामूहिक हितासाठी कर्मरूपाने, वस्तुरूपाने किंवा द्रव्यरूपाने योगदान द्यावयास हवे.”

श्रीमाताजी : हो हे अगदी स्पष्ट आहे : तेथे कर नसतील. पण प्रत्येकाने सामूहिक हितासाठी त्याच्या त्याच्या कर्माद्वारे, किंवा द्रव्य वा वस्तुरुपाने योगदान देणे गरजेचे आहे. ज्यांच्याकडे केवळ पैसाच आहे, अन्य काही नाही; ते पैसाच देतील. पण खरे सांगावयाचे तर, येथे ‘कर्म’ म्हणजे आंतरिक कर्म अपेक्षित आहे. – पण तसे उघडपणे म्हणता येत नाही, कारण लोक पुरेसे प्रामाणिक नसतात. कर्म हे पूर्णपणे आंतरिक, गूढ स्वरूपाचे असू शकते, पण त्यासाठी ते पूर्णपणे प्रामाणिक आणि सचोटीचे असावयास हवे, तसे करण्याची क्षमता हवी, ढोंग नको.

खरेतर, भौतिकदृष्ट्या प्रत्येक मानवाचा अधिकार आहे… पण तो ‘हक्क’ नाही… व्यवस्थाच अशी असली पाहिजे की, ज्या व्यवस्थेमध्ये प्रत्येकाच्या भौतिक गरजांच्या पूर्तीची काळजी घेतली जाईल; ती पूर्तता हक्क आणि समतेच्या संकल्पनेनुसार नसेल, तर कमीतकमी गरजांवर आधारित असेल. आणि एकदा का अशा व्यवस्थेची घडी बसली की, प्रत्येकाला त्याच्या त्याच्या – आर्थिक साधनांनुसार नव्हे – तर आंतरिक क्षमतांनुसार त्याचे त्याचे जीवन घडविण्याचे स्वातंत्र्य असेल.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 265-66)

/by
श्रीमाताजी

सामूहिक ऐक्य

तुम्ही बिनीचे शिलेदार आहात, तुम्हाला देण्यात आलेले कार्य सर्वाधिक कठीण आहे, पण मला वाटते हे कार्य सर्वात जास्त रोचक, आव्हानात्मक आहे. कारण ठोस, भरीव, टिकावू, विकसित होत जाणाऱ्या मार्गाच्या साहाय्याने, एक सच्चा ऑरोविलवासी बनण्यासाठी आवश्यक असणारी वृत्ती तुमची तुम्हालाच प्रस्थापित करावयाची आहे. खराखुरा ऑरोविलवासी होण्यासाठी आवश्यक असा एक धडा रोजच्या रोज शिकणे, दररोज त्या त्या दिवशीचा पाठ शिकणे… रोजचा सूर्योदय म्हणजे शोधकार्याची रोज एक नवी संधी. या मनोभूमिकेतून तुम्ही शोध घ्या.

शरीराला हालचालीची गरज असते. तुम्ही त्यास निष्क्रिय ठेवले तर ते आजारी पडून, वा कोणत्या ना कोणत्या रीतीने बंडखोरी सुरू करेल. खरेच, फुलझाडे लावणे, घर बांधणे, खरोखरच काहीतरी अंगमेहनतीचे काम शरीराला हवे असते. तुम्हाला ते जाणवले पाहिजे. काही लोक व्यायाम करतात, काही सायकल चालवतात, असे अगणित प्रकार असतात, परंतु तुमच्या या छोट्याशा समूहात तुम्ही सर्वांनी मिळून सहमतीने अशा काही गोष्टी ठरवाव्या की, जेणेकरून प्रत्येकाला त्याच्या त्याच्या मानसिकतेला साजेसे, त्याच्या प्रकृतीनुसार, त्याच्या गरजेनुसार मिळतेजुळते असे काही काम करावयास मिळेल. परंतु हे कल्पनेने ठरवावयाचे नाही. कल्पना फारशा चांगल्या नसतात, त्या कल्पनांमधून तुमच्यामध्ये पूर्वग्रह निर्माण होतात. उदाहरणार्थ,”ते काम चांगले आहे, हे काम माझ्या योग्यतेचे नाही,’’ अशासारखे निरर्थक विचार.

कोणतेही काम वाईट नसते – वाईट असतात ते कर्मचारी. जेव्हा तुम्ही एखादे काम योग्य पद्धतीने कसे करायचे हे जाणता तेव्हा, सर्वच कामे चांगली असतात. अगदी प्रत्येक काम चांगले असते. आणि हे एकप्रकारचे सामुदायिक संघटन आहे. आतील प्रकाशाविषयी जाणीवसंपन्न असण्याएवढे जर तुम्ही भाग्यवान असाल, तर तुम्हाला असे दिसेल की, तुम्ही केलेल्या कष्टातून जणूकाही तुम्ही भगवंताला आवाहन केले आहे; तेव्हा मग असे सामूहिक ऐक्य अत्यंत ठोस, घनीभूत होते. अवघ्या विश्वाचा शोध घ्यावयाचा आहे, हे सारेच विस्मयकारक आहे.

तुम्ही तरुण आहात, तुमच्याकडे भरपूर वेळ आहे. आणि खरोखरी तरुण राहण्यासाठी, आपण सदोदित वर्धमान होत राहिले पाहिजे, विकसित होत राहिले पाहिजे, प्रगती करीत राहायला हवे. विकास हे तारुण्याचे लक्षण आहे आणि जाणिवेच्या विकासाला सीमाच नसते. मला वीस वर्षाचे म्हातारे आणि पन्नास, साठ, सत्तर वयाचे तरुण माहीत आहेत. आणि जेव्हा व्यक्ती कार्यरत राहते तेव्हा तिचे आरोग्य उत्तम राहते.

– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 312-13)

/by