साधना, योग आणि रूपांतरण – ३३ व्यक्तीला हृदय-केंद्रावर किंवा मस्तकाच्या वर असणाऱ्या केंद्रावर लक्ष केंद्रित करून, खुले किंवा उन्मुख व्हावे लागते. हृदय-केंद्रावर लक्ष केंद्रित केले असता व्यक्ती ‘अंतरात्म्या’प्रत खुली होते आणि मस्तकाच्या वर असणाऱ्या केंद्रावर लक्ष केंद्रित केले असता ती उच्चतर ‘सत्या’प्रत खुली होते. परंतु आंतरात्मिक पूर्वतयारी झाल्याशिवाय किंवा व्यक्तीचे संपूर्ण शुद्धीकरण झाल्याखेरीज ‘उच्चतर सत्याप्रत […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – ३२ हृदय-चक्राने त्याच्या मागे असलेल्या सर्वांप्रत आणि मनाच्या चक्रांनी त्यांच्यापेक्षा वर असणाऱ्या सर्वांप्रत खुले होणे, उन्मुख होणे या दोन गोष्टी सर्वाधिक महत्त्वाच्या असतात. हृदय हे चैत्य पुरुषाप्रत (psychic being) खुले होते आणि मनाची चक्रं ही उच्चतर चेतनेप्रत (higher consciousness) खुली होतात आणि चैत्य पुरुष व उच्चतर चेतना यांच्यामधील परस्परसंबंध हेच […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – २८ सर्वसाधारणपणे (व्यक्तीमधील) चेतना ही सर्वत्र पसरलेली, विखुरलेली असते. ती या किंवा त्या दिशेने, या किंवा त्या वस्तुंच्या वा विषयांच्या मागे बारा वाटांनी धावत असते. जेव्हा एखादी शाश्वत स्वरूपाची गोष्ट करायची असते तेव्हा व्यक्ती प्रथम कोणती गोष्ट करत असेल तर ती म्हणजे – ही सर्वत्र विखुरलेली चेतना अंतरंगामध्ये ओढून घेते […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – २७ साधक : मानसिक उपासनेचे प्रत्यक्ष आध्यात्मिक अनुभूतीमध्ये परिवर्तन करण्यासाठी कोणती साधना करायची? श्रीअरविंद : तुमच्या अंतरंगात असणाऱ्या तुमच्या चेतनेवर एकाग्रता करण्याचा सराव करणे, ही पहिली आवश्यक गोष्ट असते. सामान्य मानवी मनाच्या गतिविधी पृष्ठस्तरीय (surface) असल्यामुळे, खरा आत्मा झाकला जातो. परंतु या पृष्ठस्तरीय भागाच्या मागील बाजूस, अंतरंगामध्ये दुसरी एक गुह्य […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – २६ (श्रीअरविंद येथे ध्यानाचे पारंपरिक मार्ग सांगत आहेत.) तुम्ही विचारांना नकार देऊन विचार करणे थांबवू शकता आणि शांत अवस्थेमध्ये तुम्ही स्वत:चा शोध घेऊ शकता. तीच गोष्ट तुम्ही – विचारांचे प्रवाहित होणे तसेच चालू ठेवून, त्यापासून स्वतःला अलिप्त करून – साध्य करू शकता. त्यासाठी आणखीही अनेक मार्ग आहेत. ‘क्ष’च्या पुस्तकामध्ये नमूद […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १४ साधक : ‘ध्यान’ म्हणजे नक्की काय? श्रीअरविंद : ‘ध्याना’ची भारतीय संकल्पना स्पष्ट करण्यासाठी इंग्रजीमध्ये meditation आणि contemplation हे दोन शब्द उपयोगात आणले जातात. एकाच विषयाचा वेध घेण्यासाठी म्हणून विचारांच्या एका सलग मालिकेवर मनाचे लक्ष केंद्रित करणे म्हणजे ‘ध्यान’ (Meditation) एकाग्रता-शक्तीच्या आधारे, वस्तुचे, प्रतिमेचे किंवा संकल्पनेचे ज्ञान, मनामध्ये स्वाभाविकरित्या उदित […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १२ (येथे श्रीअरविंद concentration – एकाग्रता आणि meditation – ध्यान यामधील फरक स्पष्ट करून सांगत आहेत.) चेतना जेव्हा एका विशिष्ट स्थितीमध्ये (उदा. शांतीच्या) किंवा विशिष्ट स्पंदनावर, विशिष्ट प्रयत्नावर (उदा. अभीप्सा, संकल्प, श्रीमाताजींच्या संपर्कात येणे, श्रीमाताजींच्या नामाचा जप करणे यांवर) केंद्रित केली जाते तेव्हा आपल्या योगाच्या दृष्टीने ती ‘एकाग्रता’ असते. आणि […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – ११ अंतर्दर्शने ही आध्यात्मिक स्तरावरून होत नाहीत तर ती सूक्ष्म भौतिक, प्राणिक, मानसिक, आंतरात्मिक किंवा ‘मना’च्या वरच्या स्तरांवरून होत असतात. आध्यात्मिक स्तरांवरून जे अनुभव येतात ते ‘ईश्वरा’चे अनुभव असतात. सर्वत्र आत्माच असल्याचा अनुभव, सर्वांमध्ये ‘ईश्वर’ निवास करत असल्याचा अनुभव इत्यादी अनुभव आध्यात्मिक स्तरावरून येतात. * ध्यानामध्ये खोलवर गेल्यावर एखाद्या व्यक्तीला […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – १० (ध्यानामध्ये, निद्रेमध्ये किंवा जागेपणी जी सूक्ष्म पातळीवरील दृश्यं दिसतात, विविध देवदेवतादींची दर्शनं होतात ती खरी असतात की खोटी असा प्रश्न कोणी साधकाने विचारलेला दिसतो, त्यासंबंधी श्रीअरविंद येथे खुलासेवार लिहीत आहेत….) वस्तुनिष्ठ (objective) दृश्यांइतकीच व्यक्तिनिष्ठ (Subjective) अंतर्दर्शनेदेखील खरी असू शकतात – फरक इतकाच की, वस्तुनिष्ठ दृश्य हे स्थूल, भौतिक अवकाशातील […]
साधना, योग आणि रूपांतरण – ०९ (एका साधकाला त्याच्या मिटल्या डोळ्यांसमोर जी दृश्यं दिसली त्याचे वर्णन त्याने श्रीअरविंदांना लिहून पाठविले आहे, असे दिसते. त्यावर श्री अरविंदांनी त्याला दिलेले हे उत्तर… ) तुम्ही ज्या दृश्यांचे वर्णन केले आहे ती दृश्यं साधनेच्या प्रारंभिक टप्प्यांवर दिसतात. येथे दिसणारी बहुतांशी दृश्यं म्हणजे मानसिक स्तरावरील रचना असतात आणि (त्यामुळे) प्रत्येक […]
