साधना, योग आणि रूपांतरण – १६८

पूर्णयोगांतर्गत भक्ती

भक्तिपूर्ण मनाच्या द्वारा ईश्वरप्राप्तीसाठी जी साधना केली जाते, तिच्या तीन अवस्था असतात, असे भक्तिमार्गाची व्यवस्था लावू पाहणारे मानतात. पहिली अवस्था म्हणजे श्रवण. ईश्वराच्या नावाचे, त्याच्या गुणांचे आणि या गुणांशी संबंधित असणाऱ्या अशा गोष्टींचे नित्य श्रवण. दुसरी अवस्था म्हणजे ईश्वराच्या गुणांचा, त्याच्या व्यक्तिरूपाचा, ईश्वराचा नित्य विचार. तिसरी अवस्था म्हणजे ईश्वरावर मन एकाग्र करून स्थिरचित्त करणे. त्यांतून ईश्वराचा पूर्ण साक्षात्कार होतो.

उपरोक्त तिन्ही गोष्टी असतील आणि त्याबरोबरच मनोभाव उत्कट असेल, एकाग्रता तीव्र असेल तर, समाधीचाही अनुभव येतो. अशा वेळी मग बाह्य विषयांपासून जाणीव दूर निघून गेलेली असते. परंतु या सर्व गोष्टीदेखील वस्तुतः प्रासंगिक आहेत; मनातील विचार हे आराध्याकडे (object of adoration) उत्कट भक्तीने वळले पाहिजेत, हीच एक अत्यंत आवश्यक गोष्ट आहे.

*

निष्ठा, भक्ती, आत्मदान, निःस्वार्थीपणाने केलेले कर्म व सेवा, सातत्यपूर्ण अभीप्सा ही सारी जीवाची सिद्धता करून घेण्याची आणि ‘ईश्वरा’च्या सन्निध राहण्याची पात्रता अंगी बाणवण्याची साधीसोपी आणि सर्वाधिक प्रभावी माध्यमं आहेत.

– श्रीअरविंद (CWSA 23-24 : 574), (CWSA 35 : 841)

श्रीअरविंद