धीर धरा ! प्रतिदिनी प्रात:काळी आपल्या पहिल्या किरणांच्या द्वारा उगवता दिनमणी जी शिकवण, जो संदेश अवनीला देतो तो ऐका; तो आशेचा किरण देतो; सांत्वनपर संदेश आणतो.
अशी कोणतीच निशा नाही की, जिच्या अंती उषेचा उदय होत नाही; अंधकार जेव्हा अति घनदाट होतो त्याचवेळी उषेचे आगमन होण्याची तयारी झालेली असते.
*
उगवणारी प्रत्येक उषा नव्या प्रगतीची शक्यता दृष्टिपथात आणते.
*
भूतलावर अवतरणाऱ्या नूतन उष:प्रभेप्रत स्वत:स खुले करा, तुमच्यासमोर एक तेजोमय पथ उलगडेल.
– श्रीमाताजी
(CWM 02 : 44), (CWM 15 : 74,97)
एकसारखेपणातून एकता हा खुळचटपणा आहे. अनेकांच्या युतीमधून एकता प्रत्यक्षात उतरावयास हवी. प्रत्येक जण त्या एकतेचा एक भाग असेल; प्रत्येक जण त्या ‘पूर्णा’साठी अपरिहार्य असेल.
*
प्रत्येक मनुष्याकडे त्याचा स्वत:चा उपाय असतो, परंतु तीच मोठी समस्या असते. प्रत्येकाकडे स्वत:चा असा उपाय असला तरी सत्यामध्ये जीवन व्यतीत करावयाचे असेल तर, हे सर्वच उपाय एकत्रितपणे काम करू शकतील, असा काही (समन्वयकारी) मार्ग आपण शोधला पाहिजे.
म्हणून ही रचना अत्यंत व्यापक, अतिशय लवचीक असली पाहिजे. आणि सर्वांमध्ये खूप मोठ्या प्रमाणात सद्भावना असली पाहिजे : ती पहिली अट आहे – पहिली वैयक्तिक अट – सद्भावना. दर क्षणी सर्वोत्तम तेच करण्यासाठी प्रत्येकाने पुरेसे लवचीक असले पाहिजे.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 202), (CWM 13 : 311)
हा बारा बाजू असणारा रेखीव असा एक प्रकारचा मनोरा आहे, जो वर्षातील बारा महिन्यांचे प्रतीक आहे. तो संपूर्णतया रिकामा आहे… शंभर-दोनशे लोक सामावू शकतील एवढी त्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. त्यानंतर, आतल्या बाजूला, (बाहेरून नव्हे) छताला आधार देणारे बारा स्तंभ असतील, आणि अगदी मधोमध, जिच्यावर चित्त एकाग्र करावयाचे अशी वस्तु असेल. आणि संपूर्ण वर्षभर, सूर्याने किरणांच्या रूपात आत प्रवेश करावा : ते प्रकाशाचे विकिरण (Diffusion) नसेल. सूर्याचा प्रवेश किरणांच्या रूपातच होईल, अशी व्यवस्था केली गेली पाहिजे. त्यानंतर, दिवसाच्या घटिकेनुसार व वर्षातील महिन्याप्रमाणे, सूर्यकिरण फिरेल. दिशा बदलली तरीसुद्धा सूर्यकिरण थेट मध्यभागीच पडत राहतील अशा पद्धतीने त्यांना दिशा दिली जाईल. (छताच्या वरच्या अंगास तशी व्यवस्था करण्यात येईल) केन्द्रभागी, पृथ्वीगोलाला आधार देत असेल अशा पद्धतीने, श्रीअरविंदांचे प्रतीक (Symbol) असेल. हा पृथ्वीगोल स्फटिक-सदृश पारदर्शक गोष्टीपासून तयार करण्याचा प्रयत्न आपण करावयास हवा….. एक मोठा पृथ्वीगोल. मग लोकांना ध्यानासाठी आत सोडण्यात येईल. कोणतेही ठराविक स्वरूपाचे असे ध्यान असणार नाही, परंतु लोकांनी तेथे शांततेने आणि एकाग्र होऊन…शांतीमग्नतेत राहणे आवश्यक आहे.
हे स्थान शक्यतो अगदी साधेसे असेल. आणि तेथील जमीन.. (Flooring) आरामदायी असेल.
आणि मधोमध जमिनीवर माझे प्रतीक (Symbol) असेल. माझ्या प्रतीकाच्या मधोमध, चार भागांमध्ये एखाद्या चौरसाप्रमाणे, श्री अरविंदांची चार प्रतीके असतील; ती सरळ उभी असतील, आणि पारदर्शक पृथ्वीगोलाला त्यांनी तोलून धरलेले असेल, आधार दिलेला असेल, असे मला दिसले आहे.
(CWM 13 : 284-285)
(मातृमंदिर ज्या स्तंभावर उभारलेले आहे त्या चार स्तंभांचा अर्थ)
उत्तर दिशा – महाकाली
पूर्व दिशा – महालक्ष्मी
दक्षिण दिशा – महेश्वरी
पश्चिम दिशा – महासरस्वती
*
(मातृमंदिराच्या पायापासून सभोवती असलेल्या बारा भुयारी कक्षांचा अर्थ)
मन:पूर्वकता, विनम्रता, कृतज्ञता, चिकाटी, अभीप्सा, ग्रहणशीलता, प्रगती, धैर्य, चांगुलपणा, औदार्य, समत्व (समभाव), शांती.
*
(मातृमंदिराच्या भोवती असणाऱ्या बारा उद्यानांचा अर्थ)
अस्तित्व, चेतना, परमानंद, प्रकाश, जीवन, शक्ती, ऐश्वर्य, उपयोगिता, प्रगती, तारुण्य, सुसंवाद, परिपूर्णत्व.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 226)
(मातृमंदिराच्या पायाचा चिरा बसवतांना माताजींनी दिलेला संदेश)
“दिव्यत्वाप्रत ऑरोविलची जी अभीप्सा आहे त्या अभीप्सेचे मातृमंदिर हे जिवंत प्रतीक ठरो.”
*
मातृमंदिर हे ऑरोविलचा आत्मा असेल.
जेवढ्या लवकर हा आत्मा येथे विराजमान होईल तेवढे ते प्रत्येकासाठी आणि विशेषेकरुन ऑरोविलवासीयांसाठी अधिक श्रेयस्कर राहील.
*
मानवाच्या पूर्णत्वप्राप्तीच्या अभीप्सेला, भगवंताने दिलेल्या प्रत्युत्तराचे प्रतीक बनणे ही मातृमंदिराची मनिषा आहे.
भगवंताशी झालेले ऐक्य, प्रगमनशील मानवी ऐक्याच्या रूपात अभिव्यक्त होत राहील.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 223-224)
ऑरोविलच्या व्याख्येतच ‘सौहार्दपूर्ण वातावरण’ अंतर्भूत आहे; अशा वातावरणाचे साम्राज्य येथे प्रस्थापित होण्यासाठी पहिले पाऊल हे आहे की, ज्याने त्याने आपल्या स्वत:मध्येच संघर्ष आणि गैरसमजांचे कारण शोधले पाहिजे.
संघर्ष आणि गैरसमज ह्याची कारणे नेहमीच दोन्ही बाजूंनी असतात आणि इतरांकडून कशाची अपेक्षा करण्यापूर्वी, प्रत्येकाने स्वत:मधील त्या कारणांचे निर्मूलन करण्यासाठी जोरकस प्रयत्न करावयास हवेत.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 201)
श्रीअरविंदांच्या क्रांतदर्शी दृष्टीला जे दर्शन झाले होते त्याला मूर्त रूप देण्याचे कार्य श्रीमाताजींवर सोपविण्यात आले होते. नवचेतनेला अभिव्यक्त करणाऱ्या आणि तिला मूर्त रूप देणाऱ्या एका नवीन जगताच्या, एका नव्या मानवतेच्या, एका नवीन समाजाच्या निर्मितीचे कार्य त्यांनी हाती घेतले आहे. मूलत:च हा एक असा सामूहिक आदर्श आहे की, जो सामूहिक प्रयत्नांसाठी साद घालत आहे; जेणेकरून मानवी पूर्णत्व सर्वांगाने प्रत्यक्षात येईल.
श्रीमाताजींनी केलेली आश्रमाची स्थापना व त्याची उभारणी हे या ध्येयपूर्तीच्या दिशेने टाकलेले पहिले पाऊल होते. मानववंशाच्या सामूहिक जीवनात, शरीर आणि अंतरात्मा, प्रकृती आणि पुरुष, पृथ्वी आणि स्वर्ग यांच्यात सुमेळ प्रस्थापित करण्याच्या प्रयत्नांचा पाया व्यापक करू पाहणारा ऑरोविल हा प्रकल्प होय. ते अधिक बाह्य असे पुढचे पाऊल होय.
*
युनेस्कोसाठी संदेश
अतिमानसिक वास्तवाचे आगमन पृथ्वीवर त्वरेने घडून यावे यासाठी ऑरोविलची निर्मिती आहे.
जग जसे असावयास हवे तसे ते नाही असे ज्यांना वाटते, त्या सर्वांच्या सहकार्याचे येथे स्वागत आहे.
प्रत्येकाला हे माहीत असायलाच हवे की, त्याला मृत्युपंथाला लागणाऱ्या जुन्यापुराण्या जगामध्ये सहयोगी व्हावयाचे आहे का जन्मण्याच्या तयारीत असणाऱ्या नूतन अशा, अधिक चांगल्या जगतासाठी कार्य करावयाचे आहे.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 204), (CWM 13 : 215)
आश्रम ही मध्यवर्ती चेतना आहे, तर ऑरोविल ही अनेक बाह्य अभिव्यक्तींपैकी एक आहे. दोन्ही ठिकाणी दिव्यत्वासाठीच कर्म केले जाते.
आश्रमवासीयांना त्यांचे त्यांचे कार्य असते आणि ते इतके कार्यव्याप्त आहेत की त्यातील बहुतेकांकडे ऑरोविलला देण्यासाठी पुरेसा वेळ नसतो. प्रत्येक जण आपापल्या कामात व्यग्र असलाच पाहिजे; कोणत्याही सुयोग्य संघटनेसाठी (Organisation) ही बाब अनिवार्य आहे.
*
प्रश्न : आश्रमाचा आदर्श आणि ऑरोविलचा आदर्श यामध्ये मूलत: कोणता फरक आहे?
श्रीमाताजी : दोहोंमध्ये भविष्यकाळासंबंधीच्या आणि ईश्वरसेवेविषयीच्या दृष्टिकोनात कोणताही मूलभूत फरक नाही.
पण असे समजले जाते की, आश्रमातील लोकांनी त्यांचे जीवन योगासाठी समर्पित केलेले असते; तर ऑरोविलवासी होण्याच्या प्रवेशपात्रतेसाठी, व्यक्तीमध्ये मानवतेच्या प्रगतीसाठी सामूहिक प्रयोग करण्याचा शुभ संकल्प असणे एवढीच गोष्ट पुरेशी आहे.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 205), (CWM 13 : 203-04)
०१) प्रश्न : ऑरोविलच्या निर्मितीसाठी कोणी पुढाकार घेतला आहे?
श्रीमाताजी : परमेश्वराने.
०२) प्रश्न : ऑरोविलच्या अर्थसाहाय्यामध्ये कोणाचा सहभाग आहे?
श्रीमाताजी : परमेश्वराचा.
०३) प्रश्न : एखाद्या व्यक्तीला ऑरोविलमध्ये राहावयाचे असेल तर त्यासाठी त्याच्याकडून काय अपेक्षित आहे?
श्रीमाताजी : सर्वोच्च पूर्णता गाठण्याचा प्रयत्न करणे.
०४) प्रश्न : एखाद्याला ऑरोविलमध्ये राहवयाचे असेल तर तो योगभ्यासाचा विद्यार्थी असलाच पाहिजे का?
श्रीमाताजी : अखिल जीवनच योग आहे. त्यामुळे हा सर्वोच्च योग आचरल्याशिवाय मनुष्य जगूच शकत नाही.
०५) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये आश्रमाची भूमिका काय असेल?
श्रीमाताजी : परमेश्वराची जशी इच्छा असेल तशी.
०६) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये शिबिरादिंसाठी मैदान असेल का?
श्रीमाताजी : सर्व गोष्टी जशा व जेव्हा असावयास पाहिजेत तशा व तेव्हा त्या असतील.
०७) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये कौटुंबिक जीवन चालू राहील काय?
श्रीमाताजी : एखादी व्यक्ती जर त्या गोष्टीच्या अतीत गेलेली नसेल तर.
०८) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये एखादी व्यक्ती स्वत:च्या धर्माचे पालन करू शकेल काय?
श्रीमाताजी : एखादा जर त्या गोष्टीच्या अतीत गेलेला नसेल तर.
०९) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये एखादा नास्तिकमताचा असू शकेल काय?
श्रीमाताजी : एखादा जर त्या गोष्टीच्या अतीत गेलेला नसेल तर.
१०) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये सामाजिक जीवन असेल काय?
श्रीमाताजी : जर एखादा त्या गोष्टीच्या अतीत गेलेला नसेल तर.
११) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये अनिवार्य असे सामूहिक उपक्रम असतील का?
श्रीमाताजी : येथे काहीही सक्तीचे असणार नाही.
१२) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये पैशांचा विनियोग केला जाईल काय?
श्रीमाताजी : नाही. ऑरोविलचे आर्थिक व्यवहार फक्त बाह्य जगाबरोबरच असतील.
१३) प्रश्न : ऑरोविलमध्ये कामाची व्यवस्था आणि त्याची विभागणी कशी केली जाईल?
श्रीमाताजी : पैसा हा यापुढे सर्वोच्च अधिपती असणार नाही. व्यक्तीची भौतिक संपदा आणि त्याचे सामाजिक स्थान यापेक्षादेखील व्यक्तीचे व्यक्ती म्हणून जे मूल्य आहे त्याला कितीतरी अधिक प्रमाणात महत्त्व मिळेल. येथे काम करणे हे व्यक्तीच्या उदरनिर्वाहाचे साधन नसेल तर समस्त समूहाची सेवा करता करताच, कर्म हे त्या व्यक्तीच्या आत्माविष्काराचा एक मार्ग बनेल, आणि त्या व्यक्तीचा विचार करता, हे कर्म त्याच्यामधील सुप्त क्षमता आणि संभाव्यता यांच्या विकसनाचा मार्ग बनेल, ते प्रत्येक व्यक्तीस त्याच्या त्याच्या कृतीचे क्षेत्र आणि उदरनिर्वाहाचे साधन पुरवेल.
१४) प्रश्न : ऑरोविलमधील रहिवाशांचे बाह्य जगाशी कशाप्रकारचे संबंध असतील?
श्रीमाताजी : प्रत्येक व्यक्तीला पूर्ण स्वातंत्र्य दिले आहे. ऑरोविलच्या रहिवाशांपैकी प्रत्येक व्यक्तीचे बाह्य जगाशी असणारे संबंध हे त्या व्यक्तीची वैयक्तिक अभीप्सा आणि त्या व्यक्तीचे ऑरोविलमध्ये असणारे कार्य यानुसार असतील.
१५) प्रश्न : ऑरोविलमधील जमीनजुमला आणि इमारती, बांधकामे ही कोणाच्या मालकीची असतील?
श्रीमाताजी : परमेश्वराच्या मालकीची.
– श्रीमाताजी
(CWM13 : 188 -190)
तुमची लौकिक जीवने, तुमच्या ऐहिक आवडीनिवडी यांचा मेळ घालणे, जीवनातील अडीअडचणी, यशापयश, ह्या साऱ्यांना एकत्रितपणे सामोरे जाण्यासाठी दोघांनी सहचर बनणे – हा विवाहसंस्थेचा खरा पाया आहे पण हे एवढेच पुरेसे नाही ह्याची तुम्हाला जाणीव आहेच.
दोघांच्या संवेदना एकसारख्या असणे, दोघांची सौंदर्यविषयक अभिरुची सारखीच असणे, त्याचा एकत्रित आस्वाद घेणे, दोघांना एकसमान गोष्टी भावणे, परस्परांनी परस्परांच्या माध्यमातून व परस्परांसाठी जीवन जगणे हे उत्तम आहे, ते आवश्यकही आहे परंतु ते पुरेसे नाही.
गहनतर अशा भावनांमध्ये एकत्व असणे, जीवनाच्या सर्व आघांतामध्येदेखील परस्परांबद्दलची न डळमळणारी आपुलकी व तोच हळुवारपणा, संवेदनशीलता कायम राखणे, दुःखनिराशा, क्षोभ यांसारख्या क्षणीदेखील एकमेकांच्या सोबत असणे, कायमच आणि प्रत्येक प्रसंगांमध्ये आनंदी, अगदी आनंदी, एकत्र असणे; प्रत्येकच परिस्थितीत परस्परांविषयी समचित्त, शांत आणि आनंदी असणे – हे सारे चांगले आहे, चांगलेच आहे, आवश्यकही आहे परंतु ते पुरेसे नाही.
या सगळ्याच्या पलीकडे, जन्म, देश, भोवताल, शिक्षण या परिस्थितीपासून सर्वस्वी स्वतंत्र, त्यांच्या अतीत, एक चिरंतन प्रकाश, आपल्या अस्तित्वाचे परमोच्च सत्य, आपल्या अंतरंगांत खोलवर, केंद्रस्थानी, तसेच आपल्या अस्तित्वाच्या शिखरावर विराजमान असते. हे परमोच्च सत्यच आपल्या आध्यात्मिक विकासाचे उगमस्थान आहे, कारण आहे आणि स्वामी आहे. तेच आपल्या जीवनांना चिरस्थायी अशी दिशा देत असते; ह्याच सत्याकडून आपली नियती ठरवली जाते; ह्या सत्यचेतनेच्या ठायीच आपण एकत्व पावावयास हवे. अभीप्सा आणि आरोहण यांबाबतीतही परस्परांत एकत्व असणे, आध्यात्मिक मार्गावर दोघांनी समान गतीने वाटचाल करणे, हे चिरस्थायी अशा एकत्वाचे गुपीत आहे.
– श्रीमाताजी
(CWM 13 : 236-37)
